जेल बसेको, प्रतिपक्षमा भएको बेला जुलुसमा लाठी, गोली खाएको, पर्चा बोकेको वा पोष्टर टाँसेको योग्यता मुलुक चलाउने योग्यता हैन । सशस्त्र विद्रोहको नाममा विरोधिको सफाया गरिएको, जुलुसमा ढुङ्गा हानेको, गुलेली चलाएको, मुखमा अगुल्टो झोसेको जस्ता कुराहरू पनि मुलुक चलाउने योग्यता हैन ।

✍ स्वयम्भुनाथ कार्की

क्रान्तिकारी, विद्रोही हुने योग्यताले मुलुक चलाउन पनि योग्य हुन्छ भन्ने कुरा हुँदैन । विरोध गर्न, विद्रोह गर्न चाहिने योग्यता र मुलुक चलाउन, सुव्यवस्था कायम गर्न चाहिने योग्यता दुई विपरीत प्रकारका हुन् । भावावेशमा आएर विद्रोहको नायकलाई निर्माणको नायक मान्न पुगिन्छ र यो ठिक होइन रहेछ भन्ने कुरा जान्दाजान्दै मुलुकले दुर्दशा भोगिसकेको हुन्छ ।

यस्ता कुराको मार नेपालले लामो समयदेखि भोग्दैछ, धेरैपटक भोगिपनि सकेको छ । हिजो समर्पित भएर सघाउनेहरूको मनमा निराशा र कुन्ठाले घर बनाइसकेको छ । धेरैले यो कुन्ठा व्यक्त गर्न सक्दैनन् । अव्यवस्थाको दोषको भागिदार आफू पनि भइएला भन्ने डर पनि हुनसक्छ वा अब उनीहरूमा नैतिक बल समाप्त भएको पनि हुन सक्छ । यसले परिवर्तनपछिको नेतृत्व अपवादबाहेक हमेसा असफल हुने गरेको हुन्छ । अनि स्वभाविक प्रश्न उब्जन्छ- आखिर मुलुक चलाउने योग्यताको मापदण्ड के ? जुलुसमा लाठी खाएको कि सुरक्षाकर्मीको मुखमा आगो झोसेको ? के जेल यात्राले मुलुक चलाउने योग्यता थप्छ वा आङ्खनो कुरासँग विमति राख्नेको ‘सफाया’ योग्यताको कसी हो ?

बिस्तारै यस्ता विरोध, विद्रोह वा क्रान्ति आदिको नेतृत्वले बुझ्न थाल्छ मुलुक चलाउन त आफू ले विरोध गरेका तरिका र पद्धति नै चाहिने रहेछ । तर उसको यो बुझाइबाट आफू मा परिर्वन गर्न सक्ने बाटो छोडेको हुँदैन, किनभने आफू हिँडेको बाटोबाट हिँड्ने अर्को जत्था तैयार भइसकेको हुन्छ । उसले अनायासै आफूलाई हिजो आफूले खोइरो खनेकाको स्थानमा पाउँछ र हिजोको आफ्नो स्थानमा अरु नै हुन्छन् जो आफ्नो खोइरो खन्दै हुन्छन् । हिजो आफू ले गरेको जस्तो विद्रोह, विरोधको तारो आफै बन्न परेको अवस्थामा बहुदा उसको ध्यान कुशलता हासिल गरेर परिणामले उत्तर दिनेमा भन्दा प्रतिवाद गर्ने वा प्रश्नलाई अर्कोतर्फ मोड्ने प्रयत्नमा जान्छ । यसले उसमा थप अयोग्यता बढ्न थाल्छ । सत्ता वरिपरिका चाटुकारहरूले हिजोका सहयोगी सहयात्रीहरूलाई विस्थापित गरिसकेको हुन्छ । यो कुरा स्विकार गर्ने हिम्मत भने हुँदैन ।

त्यसैले सुधारको सम्भावनातर्फ ध्यान जाँदैन बरु ढाकछोपको निमित्त अनेकौ सतही बहाना बनाउन थालिन्छ । यस्ता हरेक बहानाले अर्को विवाद हुन्छ फेरि त्यसलाई छोप्न अर्को बहाना बनाउनुपर्छ । यो बहानाको श्रृङ्खला निरन्तर हुन्छ । फलस्वरुप उपहासका पात्र बनिन्छ र मुलुकले थप कष्ट पाउँछ । किन नेपालमा आन्दोलन हाँक्न र त्यसलाई सफल बनाउन भने नेताहरू सफल हुन्छन् तर त्यसको व्यवस्थापन गर्न भने असफल भन्ने यो चेतनशील वर्गको प्रश्नको उत्तर नै यही हो । उनीहरूमा विरोध गर्ने मात्र योग्यता छ मुलुक चलाउने योग्यता छैन । राजसंस्था पाखा लगाउने विरोध, विद्रोह गर्ने माओवादीका तात्कालिन नेतृत्वहरूको स्खलन यसै कुराको प्रमाण हो । बाबुराम भट्टराईदेखि प्रचण्ड नामले चिनिने पुष्पकमल दहालसम्मले गणतन्त्रको कार्यकारी राष्ट्रप्रमुखको जिम्मेवारी पाएकै हुन् । यसपटक नेकाले प्रदान गरेको छ्वालीको खुट्टा भएको कुर्सी समेत पुष्पकमल दहाल त तेश्रो पटक नेपाल हाँक्ने स्थानमा छन् ।

दक्षिण भारतिय चलचित्र ‘पुष्पा’को हिन्दी अनुवादमा भएको संवाद ‘पुष्पा भन्नाले फूल सम्झेको आगो हुँ’ (हिन्दीबाट नेपाली आनुवादको प्रयत्न) जस्तै संवाद प्रधानमन्त्रीको मुखबाट सुनिन थालेको छ । प्रधानमन्त्री पदबाट उनले १७ हजार जोड २ भन्ने कुराको जवाफ दिन कार्यकर्तालाई आव्हान गरेका छन् । भन्छन्, यसो भन्नेहरू खुल्ला घुमिरहेका छन् पहिले भए के गरिन्थ्यो । यो सिधा विद्रोहकालमा आफ्नो कुरा नमान्नेलाई गरिएको ‘सफाया’को पुनरावृत्तिको आव्हान हो । के सार्वभौमसत्तासम्पन्न जनता भएको भनिएको मुलुकको कार्यकारी सरकार प्रमुखले यसरी हिंसा निमित्त उक्साउनु ठिक हो ? यो प्रश्न नै निरर्थक लाग्छ जब विद्रोह, अझ त्यो पनि रक्तपातपुर्ण मार्गबाट आएको नेतृत्व शान्तिमा रुपान्तरण हुन नसकेको मानिन्छ । पाखा लगाईएका राजाबाट डेढ दशकभन्दा धेरैपछि पनि गणतन्त्रका हर्ताकर्ताले खतरा देख्छन् भने त्यो उनिहरूको अयोग्यताको घोषणा हो ।

यो समयखण्डको आरम्भको बेलाको नेपाली समाज छैन, त्यसैले धङ्धङीमा राजालाई तर्साउन खोजेर नायक बन्न सकिने अवस्था अब छैन । चाहे त्यो चुनाव लड्न दिएको चुनौती होस् वा दरबार हत्याकाण्डको छानविनको बुख्याँचा । विगतमा धेरैपटक यस्तो छानविन गरे हुन्छ भनेर उनले बारम्बार भनेकै कुरा हुन् । त्यसैले जेल बसेको, प्रतिपक्षमा भएको बेला जुलुसमा लाठी, गोली खाएको, पर्चा बोकेको वा पोष्टर टाँसेको योग्यता मुलुक चलाउने योग्यता हैन । सशस्त्र विद्रोहको नाममा विरोधिको सफाया गरिएको, जुलुसमा ढुङ्गा हानेको, गुलेली चलाएको, मुखमा अगुल्टो झोसेको जस्ता कुराहरू पनि मुलुक चलाउने योग्यता हैन ।

उसै पनि धेरैजसो परिवर्तनका नायकहरूमाथिका अनेकौँ आरोपहरूको छानवीन हुन नै बाँकी छ । त्यो छानविन आरम्भ गरिनुपर्ने आवाज मत्थर भएकै छैन । त्यसमाथि सरकार प्रमुखको कुरा नै हिंसा भडकाउन उक्साएको अर्थ लाग्ने किसिमको आउँछ भने त्यो अयोग्यता मात्र हैन छानविनको घेरामा आउनुपर्ने हो । त्यसैले नेपालमा सफल विद्रोही असल शासक बन्न हालसम्म सकेको छैन ।