कुनैबेला नेपाली काङ्ग्रेसकी अत्यन्त प्रतिबद्ध एवम् जुझारु कार्यकर्ताको परिचय स्थापित गर्न सफल दुर्गा पोखरेल यतिबेला आफूलाई ‘नेपाली काङ्ग्रेस (राष्ट्रवादी)’को नेता (उपाध्यक्ष)का रूपमा चिनाउन चाहनुहुन्छ । प्रजातन्त्रको लडाइँमा होमिएको लामो इतिहास बोकेर पनि तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले गठन गरेको सरकारमा मन्त्री पद स्वीकार गरेर आलोचना व्यहोर्न पुग्नुभएकी पोखरेल आफ्ना कुरा निर्धक्क अभिव्यक्त गर्ने र खरा स्वभावका लागि पनि चिनिनुहुन्छ । यतिबेला सिनेमा निर्माणजस्तो भिन्न काममा समेत सक्रियता देखाउन पुग्नुभएकी दुर्गा पोखरेलले घटना र विचारसँग कुराकानी गर्दै वर्तमान राजनीतिक परिवेशले मुलुकलाई कुनै निकास दिन नसक्ने, उल्टै देशमा झन् ठूलो द्वन्द्व निम्तिने दाबी गर्नुभयो । प्रस्तुत छ पोखरेलसँग गरिएको रोचक कुराकानीको केही अंश :

० हिजोआज के गर्दै हुनुहुन्छ ?
– सिनेमा बनाइरहेकी छु, किताब लेख्ने काम गरेकी छु, आफूले लेखेका गीतको म्यूजिक भिडियो बनाउने कामले समेत मलाई व्यस्त तुल्याएको छ । यसबाहेक ११औँ महाधिवेशनपछि संवैधानिक राजतन्त्र र बहुदलीय प्रजातन्त्रलाई धराशयी बनाएर नेपाली काङ्ग्रेस गणतन्त्रमा गएपछि स्वेच्छाले पाखा लागेर बसेका प्रजातन्त्रवादी नेता-कार्यकर्ताहरू आबद्ध भएर संयुक्त रूपमा काम गरिरहेका छौँ । बीपीको भनाइ थियो- नेपालमा वाम-एकताको दह्रो सम्भावना भएकोले देश जोगाउनका लागि प्रजातन्त्रवादीको खाँचो छ । किसुनजी पनि यही भन्नुहुन्थ्यो । हो, यही अवधारणाअनुसार नेपाली काङ्ग्रेस (राष्ट्रवादी) नामको पार्टी स्थापना गरी सङ्गठन गर्ने काम अघि बढिरहेको छ, म त्यसमा पनि लागिरहेकी छु ।
० राजनीतिमा सक्रियता देखाइरहेको व्यक्ति सिनेमातिर कसरी नि ? यसबाट राजनीतिक क्रियाकलापलाई धक्का पुग्दैन र ?
– त्यस्तो हुँदैन । मैले निर्माण गरेको ‘धर्मा’ नामक सिनेमा पनि आफैंमा ‘राजनीतिक’ छ । जुनसुकै विधामा काम गरे पनि म राजनीतिलाई छोड्न सक्दिनँ, त्यसैको उपज हो चलचित्र धर्मा । त्यस फिल्ममा पनि खुलेआम रूपमा भइरहेको भ्रष्टाचारलाई नङ्ग्याउन खोजिएको छ । यतिबेला आफ्नो मान्छेलाई जेलभित्र भेट्न जाँदा पनि पैसा दिनुपर्ने र सानो-तिनो सही मात्र गर्न पनि पैसा खुवाउनुपर्नेजस्ता यथार्थ कुरा फिल्ममा देखाउन खोजिएको छ ।
० भनेपछि राजनीतिक जीवनसँगै भिन्न काम पनि गरेको ?
– निश्चित हो । राजनीतिलाई निरन्तरता दिने सोचले नै ‘नेपाली काङ्ग्रेस राष्ट्रवादी’ भन्ने दल गठन गरेका हौँ ।
० तपाईंको दलमा अरू को-को काङ्ग्रेसजन छन् नि ?
– अध्यक्षमा रामबाबु प्रर्साईं हुनुहुन्छ, प्रकाश कोइराला कार्यकारी अध्यक्ष र म उपाध्यक्षका रूपमा क्रियाशील छु । सुशीला सिंह कोषाध्यक्ष हुनुहुन्छ । ४० प्रतिशत महिला समेटिएको एक मात्र दल हामै्र हो । हाम्रो पार्टीको आदर्श भनेको किशुनजी, बीपी कोइराला, गणेशमान सिंह र सुवर्णशमशेर राणा हो, उहाँहरूको जुन आदर्श थियो त्यसलाई लिएर पार्टी गठन गरेका हौँ ।
० तपाईं कोबाट प्रेरित भई कहिलेदेखि राजनीतिमा लाग्नुभयो ?
– बीपी कोइरालाको सक्रियता देखेर उहाँबाटै प्रेरित भई मैले सक्रिय राजनीति सुरु गरेकी हुँ । ०२८ सालमा बीपी कोइरालाले मलाई सदस्यता दिनुभएको हो । त्यसभन्दा अगाडि पनि विद्यार्थी जीवनको राजनीतिमा थिएँ । म धनकुटाको नेविसङ्घको जिल्ला अध्यक्ष थिएँ, त्यतिखेर प्रजातान्त्रिक पार्टी भनेको नेपाली काङ्ग्रेस एउटा मात्र थियो ।
० तपाईंले राजनीतिक जीवनमा कुनै कष्ट पनि व्यहोर्नुपर्यो कि ?
– मैले राजनीतिक जीवनमा व्यहोरेको कष्ट सबै सुन्न सायद सक्नुहुन्न तपाईं । म जेलपर्दा व्यहोरेको घटनाको वर्णन यो छोटो कुराकानीमा गर्न पनि सकिन्न ।
० कुन अभियोगमा तपाईंलाई जेल हालिएको थियो ?
– युवराज दीपेन्द्रलाई अपहरण गर्न खोजेको आरोपमा मलाई सूर्यबहादुर थापाले त्यतिबेला तीन वर्ष जेल हालेका थिए । मलाई महाकालीको जेलमा पुर्याइएको थियो । त्यतिखेर यति कठोर सजाय दिइएको थियो कि कल्पनासमेत गर्न सकिन्न । त्यहाँ पानी त मैले १८ दिनको दिन पाएकी थिएँ । म मरेर बाँचेकी मानिस हुँ । त्यो पीडा पोख्न मैले अध्ययनका निम्ति तान्जेनियामा बस्दा किताब नै लेखेँ । त्यो किताब हो- स्याडो ओभर साङ्ग्रिला, जहाँ मैले आफ्ना दु:खलाई समेट्ने प्रयास गरेको छु ।
० सर्न्दर्भ किसुनजीकै जोडौँ, तपाईं किसुनीजीबाट कति प्रभावित हुनुहुन्छ नि ?
– उहाँजस्तो स्वच्छ र निष्ठावान मानिससँग प्रभावित नहुने त कुरै भएन नि । उहाँको निधनबाट देशले मात्र नभई हामीजस्ताले अभिभावक गुमाएको भान भइरहेको छ । उहाँ दु:खमा पनि सधैं रमाउने, दु:खलाई पनि सजिलै सामना गर्न सक्ने मानिस उहाँ हुनुहुन्थ्यो । राजनीतिमा उहाँ महिलालाई प्राथमिकता दिनुहुन्थ्यो, त्यसको उदाहरण म पनि एक हुँ । म पढाइको सिलसिलामा तान्जेनियाको एक विकट ठाउँमा पुग्दा पनि किशुनजीसँग फोन सर्म्पर्क भएको थियो । त्यतिबेला उहाँले मलाई राजनीति गर्न स्वदेश डाक्नुभएको थियो । तर, पढाइ पूरा नभएकोले म त्यसबेला आउन सकिनँ ।
० तपाईं महिला आयोगको अध्यक्ष पनि बन्नुभयो, होइन ?
– हो, पहिलो अध्यक्ष नै म हुँ । राष्ट्रिय महिला आयोग गठन हुने बेलामा पनि किशुनजीले नै अध्यक्ष बन्नु भनेर सल्लाह र प्रेरणा दिनुभएको थियो । राम्रो काम गर्नेलाई उहाँ थप हौसला दिनुहुन्थ्यो । उहाँ कहिल्यै कुनै व्यक्तिसँग झुटो व्यवहार गर्नुहुन्नथ्यो । अहिले नाम नभनौँ, एकजना नेपाली काङ्ग्रेसकै मानिस भ्रष्टाचारको प्रकरणमा पदबाट निलम्बित हुनुभयो र भट्टराईजीकोमा जानुभयो । भट्टराईजीले त्यस व्यक्तिको पछाडि फर्केर ‘बुझ्नु भो, तपार्इंले घुस खाएको नराम्रो काम हो, म तपाईंसँग आज केही कुरा गर्न सक्दिनँ’ भनिदिनुभयो । आफ्नो पार्टीको मानिसलाई त्यस्तो भन्न सक्ने नेता अरू को छ ?
० किशुनजीको जीवनीबाट हामी आमनेपालीले सिक्नुपर्ने मुख्य कुरा के हो त ?
– किशुनजीको जीवनीबाट सिक्नुपर्ने कुरा धेरै छन्, तर मुख्य कुरा भनेको सादगी जीवन, उच्च विचार, आफ्नो विचारमा दृढ र अटल रहनुपर्ने, आफूले आफैंलाई ढाँट्न नहुने, जस्तोसुकै परिस्थितिलाई पनि सहजरूपले सामना गर्नुपर्नेजस्ता कुरा सिक्नु जरुरी छ ।
० नेपाली काङ्ग्रेसका दिवंगत दुई नेता किशुनजी र गिरिजाप्रसाद कोइरालामा रहेको मूल अन्तर के बुझ्नुहुन्छ तपाईं ?
– किशुनजी भनेको आफ्ना काम सच्चा र इमानदार रहेर गर्ने व्यक्ति हो भने गिरिजाबाबु भनेको मेरो गोरुको बाह्रै टक्का भनेझैं जे आफूले ठान्यो त्यो हुनैपर्छ भनी अड्डी लिने स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । गिरिजाबाबु आफूले कार्यकर्तासँग मागेको कुनै कुरा भ्रष्टाचार गरेर या चोरेर नै किन नहोस्, ल्याइदिओस् भन्ने चाहनुहुन्थ्यो । हवाईजहाज हाइज्याक प्रकरणमा किशुनजीले त्यस्तो काम गर्न हुँदैन भनी सम्झाउँदा गिरिजाबाबुले पटक्कै वास्ता नगरी आफ्नै अगुवाइमा जहाज अपहरण गरिछाड्नुभयो । यसैबाट बुझौँ न किशुनजी र गिरिजाबाबुको स्वभावको अन्तर ।
० तपाईं काङ्ग्रेसबाट बाहिरिनुको मुख्य कारणचाहिँ के हो नि ?
– भनेँ नि मैले, जब काङ्ग्रेसले आफ्नो मूल विचारधारा नै परिवर्तन गरी माओवादीसँग सहकार्य गरेर अघि बढ्यो, अनि काङ्ग्रेससँग वाक्क भएँ ।
० पार्टी त्यागेलगत्तै राजाले गठन गरेको सरकारमा मन्त्री बन्न जानुको कारण के हो नि ?
– मलाई राजाले अगाडि नै मन्त्री हुन डाकेको हो तर म गएकी थिइनँ, मलाई ०३२ सालमा पनि रानी ऐर्श्वर्यले मन्त्री हुन डाकेकी थिइन्, तर मानिनँ । अर्को कुरा संवैधानिक राजतन्त्रमा राजालाई जहिले पनि निरङ्कुशवादीको पोल्टामा कति छोड्नु भन्ने लाग्यो र हामी आठजना नेपाली काङ्ग्रेसका मानिस मन्त्रीको जिम्मेवारीमा गएका हौँ । मचाहिँ सत्ताको लोभले नभई प्रजातान्त्रिक पद्धतिबाट निर्वाचन गरेर निर्वाचित सरकारलाई बुझाइदिन्छु भन्ने विश्वास बोकेर गएकी थिएँ । तर, एकजनाले चाहेर मात्रै सबै कुरा नहुँदो रहेछ ।
० अन्तमा, सत्तामा रहेकाहरू ०६८ जेठ १४ मा नयाँ संविधान लागू हुन्छ भन्न थालेका छन्, यो सम्भव होला ?
– त्यो मितिमा एक, दुई, तीन संविधान लागू हुँदैन । कुर्सीको राजनीति गर्नेले जेठ १४ मा संविधान बनाएर लागू गर्लान् भन्ने सोच्नु महाभूल नै हुनेछ । यस सर्न्दर्भमा म एउटा कुरा के भन्न चाहन्छु भने ०४७ कै संविधानलाई साधारण संशोधन गरी लागू गराउनुपर्छ भन्ने पक्षमा हामी छौँ ।
– राजकुमार रानामगर