क्षणिक स्वार्थ वा ब्यक्तिगत लाभका लागि इतिहास, समुदाय वा केवल आफ्नै वंश जोसुकैप्रति घात गर्ने दुष्टहरूलाई आम नेपालीले कालान्तरसम्म धिक्कार्ने छन् । उनीहरूका आफ्नै सन्तानले समेत थुक्ने दिन अवश्य आउने छ ।

✍ काशी पौडेल ‘आयुष’

ऐतिहासिक खोज र दस्तावेज लेखन निकै संवेदनशील विषय हो । यो समग्र देश र जनताको प्राचीन विरासतको अध्ययन गरी भावी पुस्ताका लागि मार्गदर्शन गर्ने कसी हो । सामान्यतः खोजमुलक लेख र समाचार प्रकाशनपूर्व त्यसका भरपर्दो प्रमाणहरूको बारेमा एकिन हुनुपर्छ । लेखकले आफ्नो कृति कागजीपन्ना भर्ने अक्षरहरूको थुप्रो मात्र नभएर कुनै कालखण्डको इतिहाससमेत हो भन्ने बोध गरेर लेख्नुपर्ने हुन्छ । अझ इतिहाससम्बन्धी विषयमा लेख्दा त पुरातत्व विभाग, सङ्ग्रहालय, जनस्तरमा रहेका दस्तावेज, किम्वदन्ती आदिलाई मिहीन ढङ्गले केलाएर उतार्न सकेको खण्डमा मात्र लेख्नुको अर्थ हुन्छ । तर, नेपालको सन्दर्भमा भने त्यसको ठिक विपरीत तथा लहडीपनमा मात्र सीमित छ कि भन्ने देखिन्छ ।

मिहीन तथा सुक्ष्म ढङ्गबाट इतिहास लेखन र खोजकार्यमा लागि अविष्मरणीय योगदान दिएका कर्मठ पात्रको हकमा भन्नुपर्दा बाबुराम आचार्य, योगी नरहरिनाथ, स्वामी प्रपन्नाचार्य (कालू राई), खप्तडबाबा, नयनराज पन्त, दिनेश पन्त, ज्ञानमणी नेपाल, धनबज्र बज्राचार्यलगायत केही पात्रलाई लिन सकिन्छ । अर्काथरी कतिपय लेखकले भने पूरै इण्डो-पश्चिमा मिसनको आवाजलाई मात्र प्रश्रय दिँदै आएका छन् । विदेशी मिसनको निम्ति नकारात्मक इतिहास वा लेखहरू लेख्ने, वास्तविकतालाई तोडमोड गर्ने, नागरिकमा भ्रम छर्ने, नेपालको अस्तित्व र सार्वभौमसत्ता जोगाउने ऐतिहासिक पात्रहरूप्रति घृणा र द्वैष फैलाउने मिसनमा आफूलाई ‘देशकै १ नम्बरको अखबार’ दाबी गर्नेलगायत नेपालका निजीक्षेत्रका केही पत्रपत्रिका तथा इलेक्ट्रोनिक मिडिया एवम् ‘बिकाउ लेखक’हरू सक्रिय छन् । यसमध्ये कतिपय लेखकको त नाम नै तोक्नु सान्दर्भिक होला, जसमा आहुति भनेर चिनिने विश्वभक्त दुलाल, डा. गोपाल गुरुङ, बाबुराम भट्टराई, खगेन्द्र सङ्ग्रौला, कनकमणी दीक्षित, युग पाठकलगायत अग्रपङ्क्तिमा छन् । अहिले यस्ताहरू नै राज्यबाट सम्मानित/पुरस्कृतसमेत हुन्छन् ।

यसैगरी, हिजोआज लेखक बन्ने रहर या होडबाजीमा निष्पक्ष र रचनात्मक खोज अनुसन्धान गर्नुभन्दा ऐतिहासिक विषयमा कोठामा बसेर कथा लेखेझैँ लेखिएका कितावहरू पनि इतिहास बिगार्ने अर्कोथरि तत्व हुन् । कुनै मिशनरीको स्वार्थ वा विदेशी इशारामा कलम चलाएर भ्रमित तुल्याउनेहरू भन्दा यस्ता भुइँफुट्टा वर्ग कालान्तरमा झनै खतरनाक सावित हुनसक्छन् । बेलैमा सचेत बनेर उनीहरूलाई सजग गराउनु अति आवश्यक छ । स्वार्थी वर्गले लेखिसकेका दस्तावेजहरू कति प्रामाणिक र स्पष्ट छन्- कुनै कालखण्डमा त्यसको उचित मुल्याङ्कन अवश्य नै हुनेछ ।

यसै प्रसङ्गमा ‘ढकाल समाज, नेपाल’को केन्द्रिय कार्यालय कोटेश्वर, काठमाडौंले २०८० सालको वार्षिक भित्तेपात्रो प्रकाशन गऱ्यो । उक्त भित्तेपात्रोमा कुलानन्द ढकाल भनेर राखिएको एउटा फोटोले धेरैको ध्यान तान्यो । उक्त क्यालेण्डरमा पाण्डे वंशका कुलपुरुष- काजी कालू पाण्डेको तस्बिरलाई पृथ्वीनारायण शाहका राजनैतिक सल्लाहकार कुलानन्द ढकालको तस्बिर भनी सार्वजनिक गरियो । पुनः २०८० साल पौष २७ मा जनार्दन ढकाल र बद्रीप्रसाद ढकालले ‘ढकाल वंशको ऐतिहासिक विवेचना र युगपुरुष कुलानन्द ढकाल’ नामको पुस्तक प्रकाशन गरी सोही आलोचित फोटो राखेपछि त्यसले जनमानसमा भ्रम सिर्जना गर्नसक्ने भन्दै सामाजिक सञ्जालमा केही ढकाल र पाण्डेहरूबाट चर्को आलोचना भएको छ । गोरखा दरबारको सङ्गहालयमा बडामहाराज पृथ्वीनारायण शाहसँगै कालू पाण्डे र कुलानन्द ढकालको संयुक्त तस्बिर सजिलै भेटिने भएतापनि ढकाल समाजका प्रवुद्ध व्यक्तित्व जनार्दन ढकाल र बद्रीप्रसाद ढकालले सो तस्बिरको पहिचान गर्न नसकी कालू पाण्डेको तस्बिरलाई सामान्य संशोधन गरि सार्वजनिक गर्नु एक लेखकका रूपमा र ढकाल वंशका लागिसमेत लज्जास्पद कार्य हो भन्ने देखिन्छ ।

सामाजिक सञ्जाल आएको व्यापक आलोचनापछि पुस्तक लेखक बद्रीप्रसाद ढकालबाट क्षमायाचना गर्दै सच्चिनुको सट्टा ‘सुनसान पोखरीमा ढुंगा हान्दा कुनै तरङ्ग आउँछ, त्यो तरङ्ग पानीको भुल्कासँगै किनारतर्फ अघि बढ्छ र एउटा कम्पन उत्पन्न गराउँछ’ भन्दै दिएको अभिव्यक्ति केटाकेटीपन जस्तै अपरिपक्व प्रतीत हुन्छ । आजसम्म नखोजिएका र सम्बोधन नगरेका कुराको केही खोज, अनुसन्धान गरी पुस्तककार कृतिका रूपमा ढकालहरूको ऐतिहासिक पक्ष र नेपाल एकिकरणमा योगदानको मूल्याङ्कनमा लेखिएको हो यो पुस्तक- ‘ढकाल वंशको ऐतिहासिक विवेचना र युगपुरुष कुलानन्द ढकाल’ । यहाँ समाविष्ट गरिएका कुराहरू प्रारम्भिक खोज हुन्, वंशवृक्ष निर्माण गर्न खोजिएको रेखाङ्कन मात्र हो, यो परिष्कृत र परिमार्जन हुँदै जानुपर्छ, निश्चित रूपमै अब ढकालका बारेमा जानकार, विज्ञ खोजकर्ता र चासो राख्ने जानकारहरूले खोज अनुसन्धान गर्दै अझ उत्कृष्ट ऐतिहासिक तथ्य सम्मत कृतिको निर्माण गर्नुहुनेछ भन्नेमा पङ्क्तिकार पूर्ण आशा राख्दछ ।

हुन त विगतको खोज र अध्ययनबाट तत्कालीन समयमा खिचिएको वा निर्माण गरिएको कुनै तस्बिर नरहेको र पछि कुनै चित्रकार वा कलाकारले परिकल्पना गरी निर्माण गरेको फोटो वा तस्बिर रहेका तथ्य हामी सामु रहेको छ । जसको उदाहरण नेपालका विभिन्न स्थानमा राखिएका पृथ्वीनारायण शाहकै तस्बिरमा एकरूपता पाइन्न । समवय, समसामयिक, समकक्षता वा उही समयकाल मानिसका पहिरन, वेशभूषा, पहिचान उस्तै देखिनु नयाँ कुरा होइन । तर एउटा राज्यको पण्डित र सेनाधिपतिको तस्बिरका भिन्नतासमेत छुट्याउन नसक्ने कार्य यहाँ टड्कारो देखिन्छ । बाँकी कुरा ज्योतिर्विद् कुलानन्द ढकालको तस्बिर पुस्तकको लागि लेखकको आग्रहमा बनाइएको हो या नियतबस छापिएको हो.., कोसँग मिल्छ मिल्दैन.. भन्ने तर्क आफैंमा जिज्ञासाको विषय हो । समयमै खोज गरौँ, बुझौँ र सकारात्मक तरिकाले वास्तविक इतिहास सबैमाझ ल्याउने प्रयत्नमा लागौँ ।

लेखकको भनाइमा प्रतिकार दिँदै धार्मिक एवम् राजनीतिक विश्लेषक सुवास ढकाल लेख्नुहुन्छ- ‘हे दैव तिमीहरूले सक्नी भयौ नि ! आफ्नै पुर्वजको इतिहास लेख्दापनि अर्कै वंशका कालु पाण्डेको फोटो राखेर के गरेको यो ? लडाइँ लड्न जानुअघि अनुमाति दिने (साइत हेरिदिने, कुटनैतिक व्यवस्थापन गरिदिने)लाई लडाइँको योद्धासँग तुलना गरिदियौ । १२औँ पुस्तामा आएर धर्मपनि सकिनु, राजसंस्था पनि सकिनु, हे धर्मगुरु के भएको हो यस्तो ?’

यसै प्रसंगमा सन्देशजंग पाण्डे भन्छन्- ए ढकाल काकाहरू ! हाम्रा पुर्खा र तपाईंका पुर्खा कुनैबेला त एउटै थिए । तर, पछिसम्म एउटै त थिएनन् होला है ! लाजको पसारो !!!

आफ्नो पुर्खाको इतिहास त खोज्न सकेनौ, एउटा फोटोसमेत अर्काको चोरेर के बेइज्जत गरेको हो यो ? आफ्नै पुर्खा चिन्न नसक्नेले पनि के लेखक भइ टोपल्नुपरेको होला फेरि ?

कुलानन्द ढकाल मैले पनि सम्मान गर्नेमध्येका एक प्रमुख व्यक्ति हुन् । गोरखा म्युजियममा कालु पाण्डे र कुलानन्द ढकाल पृथ्वीनारायण शाहसँगै रहेछन् त ! कालु पाण्डे र कुलानन्द ढकाल छुट्याउन समेत नसक्नेले कस्तो किताब लेखे होला खै !?’

यसैगरी लेखक तथा ऐतिहासिकअध्येता भरत चिन्तन ढकालले यस्तो लेखेका रहेछन्- हाम्रा आदरणीय दाजुहरू जनार्दन ढकाल र बद्रीप्रसाद ढकालको कृति ‘ढकाल वंशको ऐतिहासिक विवेचना र युगपुरुष कुलानन्द ढकाल’ धेरै दृष्टिकोणबाट राम्रो भएपनि केही विवादित देखियो । आफ्नो कुलवंशको इतिहास लेखनजस्तो गम्भीर विषयमा हतार, गुपचुप वा खेलाँची नगरौँ, एकपटक प्रकाशन भइसकेपछि विवाद आयो भने वा अर्को प्रामाणिक तथ्य भेटियो भने लाजमर्दो होला भनेर मैले उहाँहरूलाई पटक-पटक सचेत गराएकै हो । कुनै विवादित विषयवस्तु वा तस्बिरलाई प्रश्रय नदिउँ, कुलानन्द ढकालको तस्बिर सुहाउँदो खालको बनाऔँ, नभए म आफैं कोही राम्रो चित्रकार खोजेर बनाउन लगाउँछु भनेर पनि भनेकै हो ।

अहिले विवाद आएकोमध्ये एक विषय- हाम्रा प्रातःस्मरणीय कुलपुरुष तथा ज्योतिर्विद कुलानन्द ढकाल कस्तो हुनुहुन्थ्यो भन्ने हो । दाजुहरूले कहिले कालु पाँडेको त कहिले कसको तस्बिरलाई कुलानन्द ढकाल भनेर भ्रममा बसिरहनुभयो, अहिले प्रकाशनमा आइसकेपछि केही बन्धुहरूले प्रमाणसहित आपत्ति प्रकट गर्नुभयो । जे भएपनि कालु पाँडेको भनेर चिनिएको तस्बिरलाई कुनै किताव वा क्यालेण्डरमा कुलानन्द ढकाल हो भनेर छापिदिँदैमा कसैले पनि मान्दैन । यति कुरामा उहाँहरूको ख्याल पुगेको देखिएन । पुस्तकभित्रका विषयवस्तुमा समेत हेर्दा सामान्यजस्तो लाग्ने तर गम्भीर विषयमा हचुवा तथ्यका आधारमा इतिहास आफ्नो स्वार्थमा ढाल्नु लज्जास्पद मात्र हुन्छ । विवादित विषयवस्तुहरू हटाएर यस पुस्तकको परिमार्जित संस्करण छिटै पढ्न पाइनेछ भन्ने आशा गरेको छु ।

आदरणीय कान्छाकुमार कर्माचार्य गुरुले २२ वर्ष अगाडि परिकल्पना गरी बनाउनुभएको र गोरखा संग्रहालयमा समेत राखिएको निम्न तस्बिरका आधारमा कुलानन्द ढकालको फोटो बनाइएको भए अहिले कुनै विवाद गरिरहनुपर्ने अवस्था आउने थिएन । आन्तरिक विषय भएपनि सामाजिक सञ्जालमा आइसकेपछि यस खालको तर्कवितर्कले सार्वजनिक स्वरुप ग्रहण गर्दछ । त्यो अरुका लागि समेत चासो र सरोकारको विषय बन्न पुग्छ । अहिले हचुवाका विषयवस्तु लेखेकै भरमा लेखक बन्न त सजिलो छ । तर, आमसञ्चारले फड्को मारिसकेको जमानामा कीर्ते, गलत वा झुठो कार्य गरेर त्यसैलाई स्थापित गराउँछु भनेर कसैले कल्पना गर्नुसमेत व्यर्थ छ ।

इतिहासलाई आफ्नो स्वार्थअनुरुप चलाउन खोज्ने लिखित वा अनलाइनका यस्ता सामग्रीहरूले केवल देश र जनताप्रति गद्दारीपनबाहेक केही जनाउँदैन । क्षणिक स्वार्थ वा ब्यक्तिगत लाभका लागि इतिहास, समुदाय वा केवल आफ्नै वंश जोसुकैप्रति घात गर्ने दुष्टहरूलाई आम नेपालीले कालान्तरसम्म धिक्कार्ने छन् । उनीहरूका आफ्नै सन्तानले समेत थुक्ने दिन अवश्य आउने छ ।

जय देश, जय मातृभूमि !