नवप्रवर्तनात्मक परियोजनाहरूका लागि अनुदानहरूको सुरुआत गरेर, परामर्श कार्यक्रमहरू विकास गरेर, र ग्रामीण युवा राजदूत कार्यक्रम स्थापना गरेर युवाहरूलाई सामुदायिक पहलकदमीको नेतृत्व गर्न सशक्त बनाउनुपर्दछ ।

✍ रविकिरण अधिकारी

नेपाल नयाँ युगको सङ्घारमा उभिएको बेला, यसको युवा जनसंख्याले समृद्ध र गतिशील भविष्यको आकार दिन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । सम्भावना र ऊर्जाले भरिएको यो युवा जनसंख्या उच्च बेरोजगारी र अपर्याप्त शिक्षादेखि मानसिक स्वास्थ्य समस्या र लागू पदार्थसम्मका चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ । यी समस्याहरू केवल शब्द वा प्रतीकात्मक इशाराले समाधान हुन सक्दैनन्; यसलाई नेपालकै वातावरण र अवस्था सुहाउने अनुकूलनसँगै विश्वव्यापी उत्कृष्ट अभ्यासहरूको मिश्रण गर्दै प्रतिवद्ध, रणनीतिक दृष्टिकोणको आवश्यकता छ । यस लेखमा नेपालका युवालाई सशक्त बनाउनका लागि बहुआयामिक रणनीति प्रस्तुत गरिएको छ, जसले तिनीहरूलाई भोलिका सक्षम र सुदृढ नेताहरूको रूपमा विकसित तुल्याउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।

युवा रोजगार र उद्यमशीलता कार्यक्रम (YEEP)

युवा बेरोजगारी र न्यून रोजगारको निरन्तर समस्या गम्भीर स्तरमा पुगेको छ, जसले गर्दा धेरैजसो विदेशमा कम तलबका कामहरू खोज्न बाध्य भएका छन्, जसले उनीहरूको सम्भावनाको पूर्ण उपयोग हुँदैन र नेपालको विकासमा थोरै मात्र योगदान गर्दछ । यसलाई समाधान गर्नका लागि, जर्मनीको द्वैध शिक्षा प्रणालीको नमूनामा आधारित प्रमुख पहलको रूपमा युवा रोजगार र उद्यमशीलता कार्यक्रम (YEEP) स्थापना गर्न आवश्यक छ । यस कार्यक्रममा उद्योग साझेदारीको सृजना गरी स्थानीय रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्ने, युवालाई रोजगार दिने व्यवसायहरूलाई प्रोत्साहन दिने, र नवप्रवर्तनको संस्कारलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्यमशीलता बूट क्याम्पहरू सञ्चालन गर्ने कार्यमा केन्द्रित हुनुपर्दछ । व्यावहारिक अनुभवलाई शिक्षासँग एकीकृत गरेर, वित्तीय सहयोग र परामर्श प्रदान गरेर, YEEP ले नेपालको रोजगार बजारलाई रूपान्तरण गर्न सक्छ, विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रहरूमा जहाँ अवसरहरू कम छन् ।

भविष्यको सीप (SFTF) कार्यक्रम

नया प्रविधिका उद्योगहरू विकसित हुँदै गर्दा, पारम्परिक शिक्षा प्रणालीहरू भविष्यका लागि आवश्यक सीपहरू प्रदान गर्न असमर्थ हुनेछन्, विशेष गरी डिजिटल साक्षरता र प्राविधिक दक्षता जस्ता क्षेत्रमा । भविष्यको सीप (SFTF) कार्यक्रममार्फल प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षामा सुधार गर्न नेपालको प्रयास केन्द्रीत रहनुपर्दछ । प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षा तथा तालिम (TVET) केन्द्रहरूको विस्तार गरेर, पाठ्यक्रममा सफ्ट स्किल र डिजिटल साक्षरतालाई समावेश गरेर, र उद्योगहरूसँग तालिमलाई बजार मागसँग मिलाउनका लागि सहकार्य गरेर, SFTF ले नेपालको युवालाई भोलिका कामका लागि तयार गर्न सक्छ । सिंगापुरको Life Long Learning बाट प्रेरणा लिएर, यस कार्यक्रममार्फत अनुकूलता र निरन्तर सीप विकासलाई प्रवर्द्धन गर्न सक्छ ।

मानसिक स्वास्थ्य र कल्याणलाई प्राथमिकता

नेपालका युवाहरूमा मानसिक स्वास्थ्य समस्या बढ्दै गइरहेका छन्, जसले गर्दा धेरैजसो पहुँचयोग्य सहयोगको अभावमा मौन रूपमा संघर्ष गरिरहेका छन् । विद्यालय र समुदायमा युवा परामर्श केन्द्रहरू स्थापना गर्ने, मानसिक स्वास्थ्यलाई असर गर्ने कारणहरू विरोधी अभियानहरू सुरु गर्ने, र सहकर्मी समर्थन (Peer Network) सञ्जालहरू विकास गर्ने कार्यलाई समेटेर व्यापक मानसिक स्वास्थ्य र कल्याण कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ । अष्ट्रेलियाको मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरूलाई विद्यालय प्रणालीमा एकीकृत गर्ने मोडेलबाट प्रेरणा लिएर, यो पहलले युवाहरूलाई सहयोग खोज्न र भावनात्मक सुदृढता निर्माण गर्न सशक्त बनाउन सक्छ ।

युवा आप्रवासन र पुनःएकीकरणलाई सम्बोधन

धेरै नेपाली युवा विदेशमा कामका लागि जाने गर्छन्, उनीहरूको फर्केपछिको पुनःएकीकरणले अक्सर उनीहरूको सीप र अनुभवको न्यूनतम उपयोगको चुनौतीहरू खडा गर्दछ । युवा आप्रवासन र पुनःएकीकरण कार्यक्रमले पूर्व-प्रस्थान प्रशिक्षण, फर्केका व्यक्तिहरूलाई सहयोग संरचना प्रदान गर्नुपर्छ, र आप्रवासनको विकल्पका रूपमा स्थानीय अवसरहरूलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ । आप्रवासनको वास्तविकताका बारेमा युवाहरूलाई शिक्षित गरेर र सफल पुनःएकीकरणका लागि स्रोतहरू उपलब्ध गराएर, यस कार्यक्रमले नेपालमा प्रतिभालाई कायम राख्न, स्थानीय विकासलाई अगाडि बढाउन, र वैदेशिक रोजगारमा निर्भरता घटाउन मद्दत गर्न सक्छ ।

लागू पदार्थको दुरुपयोगलाई रोक्ने

नेपालका युवाहरूमा लागू पदार्थको दुरुपयोग बढिरहेको छ, जसले व्यक्तिहरू र समुदायहरूको कल्याणलाई खतरा पुऱ्याइरहेको छ । लागू पदार्थ दुरुपयोग रोकथाम र नियन्त्रणका लागि सामुदायआधारित दृष्टिकोणहरू आवश्यक हुन्छ । रिहाबिलिटेसन केन्द्रहरू स्थापना गर्ने, विद्यालय र समुदायमा सचेतना कार्यक्रमहरू सुरु गर्ने, र युवाहरूलाई रचनात्मक रूपमा संलग्न गराउन खेलकुद र कला कार्यक्रमहरू जस्ता वैकल्पिक गतिविधिहरू विकास गर्नुपर्छ । संयुक्त राज्य अमेरिकाको सामुदायिक–आधारित लागूपदार्थ रिहाबिलिटेसनका प्रयास हरूबाट सिकेर, नेपालले यस बढ्दो समस्यालाई समाधान गर्न पहुँचयोग्य, व्यापक प्रणालीहरू सिर्जना गर्न सक्छ ।

युवा राजनीतिक सहभागिता र नागरिक शिक्षा

युवाहरूमा राजनीतिक सहभागिताको कमीले नेपालका लोकतान्त्रिक प्रक्रियाहरूमा उनीहरूको प्रभावलाई सीमित बनाएको छ । युवा राजनीतिक सहभागिता र नागरिक शिक्षा कार्यक्रमले नेतृत्व मञ्चहरू, नागरिक शिक्षा कार्यक्रमहरू र सरकारी निकायहरूमा युवाहरूको प्रतिनिधित्वमार्फत राजनीतिप्रति युवाहरूको बढी संलग्नता प्रोत्साहित गर्नुपर्छ । स्वीडेनका युवा परिषदहरूले युवाहरूलाई स्थानीय शासनमा एकीकृत गर्ने मोडेल सिकाइबाट नेपालमा पनि सक्रिय र कारणसहित राजनीतिक सहभागिता प्रवर्द्धन गर्न र युवाहरूलाई नेतृत्व भूमिकामा लिन सशक्त बनाउन सक्छ ।

यौन र प्रजनन स्वास्थ्य र अधिकार (SRHR) पहलहरू

अपर्याप्त यौन र प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षाले युवाहरूलाई आफ्नो स्वास्थ्य र कल्याणको बारेमा सचेत निर्णय गर्न असमर्थ बनाउँछ । उपयुक्त उमेरको यौन शिक्षा, युवाप्रेमी स्वास्थ्य सेवा, र यौन स्वास्थ्य अधिकार प्रवर्द्धन गर्न सचेतना अभियानहरू समावेश गरी व्यापक SRHR पहल कार्यान्वयन गर्न आवश्यक छ । नेपालको विद्यालय प्रणालीमा नेदरल्याण्डको यौन शिक्षा दृष्टिकोणलाई एकीकृत गरेर, यस पहलले युवाहरूलाई सचेत निर्णय गर्न सशक्त बनाउन सक्छ र स्वास्थ्य जोखिमहरू कम गर्न सक्छ ।

युवा अनुसन्धान र बौद्धिक विकास प्रवर्द्धन

युवा व्यक्तिहरूमा नवप्रवर्तन र आलोचनात्मक सोचको सम्भावनालाई प्रवर्द्धन गर्ने अनुसन्धान र बौद्धिक विकासका अवसरहरू कम छन् । अनुसन्धान अनुदानहरू प्रदान गरेर, शैक्षिक आदानप्रदानका लागि मञ्चहरू स्थापना गरेर, र वार्षिक राष्ट्रिय तथा क्षेत्रगत युवा सम्मेलन तथा कार्यशालाहरू आयोजना गरेर बौद्धिक विकासलाई प्रवर्द्धन गर्नु महत्वपूर्ण छ । अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूसँगको सहकार्यले स्थानीय मुद्दाहरूमा वैश्विक दृष्टिकोण ल्याउन सक्छ, जसले गर्दा नेपालको युवा राष्ट्रिय विकासमा अर्थपूर्ण योगदान दिन सक्ने हुन्छन् ।

खेलकुद, सक्रिय जीवनशैली, र स्वयंसेवाको प्रवर्द्धन

शारीरिक गतिविधि र स्वयंसेवाको अवसरको सीमितताले युवाहरूको समग्र विकासलाई अवरोध पुऱ्याइरहेको छ । सामुदायिक खेलकुद संरचनाहरू विकास गरेर, स्वयंसेवालाई प्रोत्साहित गरेर, र युवाहरूलाई स्वस्थ, सक्रिय जीवनशैलीमा संलग्न गराउने मनोरञ्जन सुविधाहरूमा लगानी गरेर यो अवस्था सुधार गर्नुपर्दछ । जापानका सामुदायिक खेलकुद कार्यक्रमहरूले शारीरिक गतिविधि र नागरिक संलग्नतालाई प्रोत्साहित गर्नका लागि एक मोडेल प्रदान गर्दछ, जसलाई नेपालको आवश्यकताहरूमा अनुकूलन गर्न सकिन्छ ।

निरन्तर र आजीवन शिक्षा

धेरैजसो युवाहरूमा निरन्तर शिक्षाको अवसरको अभावले उनीहरूको करियरको विकास र व्यक्तिगत विकासमा अवरोध पुऱ्याउँछ । साँझ र सप्ताहन्त कक्षाहरू, अनलाइन शिक्षण प्लेटफर्महरू, र व्यावसायिक विकास पाठ्यक्रमहरू मार्फत निरन्तर शिक्षाको पहुँचलाई विस्तार गर्नु आवश्यक छ । दक्षिण कोरियाको आजीवन शिक्षामा जोडले नेपाललाई निरन्तर सीप विकास र करियर प्रगतिको समर्थन गर्ने फ्रेमवर्क प्रदान गर्न सक्छ । धेरै युवाहरू बिदेशमा भएका र शिक्षामा उनिहरू पहुँच समेत नभएका सन्दर्भमा उनिहरूलाइ समेत निरन्तर शिक्षामा यसले सहयेग गर्न सक्छ ।

कला र संस्कृतिको माध्यमबाट युवाहरूलाई सशक्त बनाउने

कलामा सीमित संलग्नताले युवाहरूको सिर्जनात्मक अभिव्यक्ति र सांस्कृतिक प्रशंसा रोक्छ । युवा कलाकारहरूका लागि अनुदान प्रदान गर्दै, सांस्कृतिक संरक्षण कार्यशालाहरूको आयोजना गर्दै, र युवा कला महोत्सवहरूको आयोजना गरेर कला र संस्कृतिका पहलहरूलाई सरकारले समर्थन गर्नु आवश्यक छ । फ्रान्सको राष्ट्रिय रणनीतिहरूमा कला शिक्षाको एकीकरणले नेपाललाई सिर्जनात्मक अभिव्यक्तिलाई प्रवर्द्धन गर्न र यसको समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदालाई सुरक्षित गर्न प्रेरित गर्न सक्छ ।

समावेशी शिक्षा सुनिश्चितता

समावेशी शिक्षा र उपेक्षित युवाहरूको अवसरको पहुँचमा असमानताले उनीहरूको सम्भावनालाई सीमित बनाउँछ । छात्रवृत्ति कार्यक्रमहरू, स्कुल बाहिर रहेका युवाहरूका चाहिने पहलहरू, र समावेशी खेलकुद कार्यक्रमहरू प्रवर्द्धन गरेर समावेशी शिक्षालाई प्रवर्द्धन गर्नु आवश्यक हुन्छ । शिक्षा क्षेत्रमा समानतामा फिनल्यान्डको मोडेलले नेपालका सबै युवाहरूलाई, चाहे तिनीहरूको पृष्ठभूमि जे भए पनि, सफल हुने अवसर सुनिश्चित गर्नका लागि खाका प्रदान गर्न सक्छ ।

युवा नेतृत्वमा सामुदायिक विकास परियोजनाहरू प्रवर्द्धन गर्ने

सामुदायिक विकासमा युवाहरूको सीमित संलग्नताले स्थानीय प्रगतिलाई अगाडि बढाउन तिनीहरूको सम्भावनालाई कम गर्दछ । नवप्रवर्तनात्मक परियोजनाहरूका लागि अनुदानहरूको सुरुआत गरेर, परामर्श कार्यक्रमहरू विकास गरेर, र ग्रामीण युवा राजदूत कार्यक्रम स्थापना गरेर युवाहरूलाई सामुदायिक पहलकदमीको नेतृत्व गर्न सशक्त बनाउनुपर्दछ । स्थानीय विकास पहलकदमीहरूको लागि भारतिय युवा कार्यक्रम नमुनाहरू अवलम्बन गरी नेपाली समुदायहरूमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन कसरी परिचालन गर्ने भन्ने कुरा सिकाउन सक्छ ।

डिजिटल र प्राविधिक सीप

प्रविधि निरन्तर विकसित भइरहेकाले युवाहरूमा डिजिटल सीपहरू बढाउने तत्काल आवश्यकता छ । युवा प्रविधि केन्द्रहरू विकास गर्दै, राष्ट्रिय कोडिङ प्रतियोगिताहरू आयोजना गर्दै र युवाहरूलाई डिजिटल नवप्रवर्तनमा संलग्न गराउन ई-शासन पहलहरू प्रवर्द्धन गरेर यो अवस्था सुधार गर्नुपर्दछ । डिजिटल प्रगतिमा एस्टोनियाको कार्यले नेपालको युवाहरूलाई भविष्यका लागि तयार पार्न राष्ट्रिय रणनीतिहरूमा प्रविधिलाई एकीकृत गर्नका लागि एक मोडेल प्रदान गर्न सक्छ ।

युवामैत्री वित्तीय समावेशीकरण

वित्तीय साक्षरता र वित्तीय स्रोतहरूको पहुँचको सीमितताले युवाहरूको आर्थिक सशक्तीकरणलाई अवरोध पुऱ्याउँछ । वित्तीय साक्षरता कार्यक्रमहरूको परिचय गराउँदै, युवाहरूका लागि विशेष वित्तीय उत्पादनहरू विकास गर्दै, र व्यापार इन्क्युबेसन केन्द्रहरू स्थापना गर्दै यो अवस्था सुधार गर्नुपर्दछ । वित्तीय समावेशीकरणको लागि केन्याको दृष्टिकोणले नेपाललाई युवा व्यक्तिहरूलाई फस्टाउन आवश्यक स्रोतहरू र समर्थन प्रदान गर्न मार्गदर्शन गर्न सक्छ ।

युवा व्यक्तिहरूलाई वातावरणीय संरक्षण र जलवायु कार्यमा संलग्न गर्ने

विश्वव्यापी चुनौतीहरूको सामना गर्न वातावरणीय संरक्षणमा युवा व्यक्तिहरूको संलग्नता महत्वपूर्ण छ । युवा पर्यावरणीय कोष स्थापना गर्दै, विद्यालयका पाठ्यक्रमहरूमा जलवायु शिक्षालाई एकीकृत गर्दै, र हरित स्टार्टअपहरूलाई समर्थन गर्दै यो अवस्था सुधार गर्नुपर्दछ । जर्मनीका युवाहरूमा केन्द्रित वातावरणीय पहलहरूले नेपालको युवा व्यक्तिहरूलाई संरक्षण र स्थिरता प्रयासहरूमा संलग्न गर्नका लागि एक मोडेल प्रदान गर्न सक्छ ।

लैङ्गिक समानता र महिला सशक्तीकरण प्रवर्द्धन

लैङ्गिक असमानताहरूले नेपालका किशोरी तथा युवतीहरूको अवसर सीमित छ । उनीहरूको लागि शिक्षा कार्यक्रमहरू विस्तार गरी, नेतृत्व तालिम प्रदान गरी, र लैङ्गिक हिंसाको सामना गर्ने अभियानहरूको सुरुआत गरी यो अवस्था सुधार गर्नुपर्दछ । उनीहरूको सशक्तीकरण तथा लैङ्गिक समानता हासिल गर्नु र नेपालका युवाहरूको पूर्ण सम्भावनालाई प्रयोग गर्नु अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ ।

निष्कर्ष

नेपालका युवा भोलिका नेतामात्र नभइ उनीहरू आजको प्रगतिका साझेदार पनि हुन् । यी रणनीतिक पहलहरूलाई कार्यान्वयन गरेर, नेपालको सन्दर्भमा स्थानीय अनुकूलित गरेर, हामी आफ्ना युवाहरूको सम्भावनालाई अनलक गर्न सक्छौं, तिनीहरूलाई उज्ज्वल भविष्य निर्माण गर्न आवश्यक सीप, ज्ञान, र अवसरहरू प्रदान गर्न सक्छौं । यो नेपालका युवाहरूलाई सशक्त बनाउनका लागि साहसी नेतृत्व र निरन्तर प्रतिबद्धताको लागि आह्वान हो । तिनीहरूको भविष्य हाम्रो भविष्य हो, र सँगै, प्रत्येक युवाले फस्टाउन पाउने राष्ट्र निर्माण गर्ने अवसर पनि हो ।
[email protected]