– दीपेन्द्र पाण्डे

बिहानीपख एक महापुरुष नदीकिनार स्नान गरिरहेका थिए । नुहाउँदै गरेका महापुरुषले एउटा बिच्छी पानीमा तैरिरहेको देखे । पानीबाट पटक–पटक पाखामा जाने कोसिसबाट थकित बिच्छीको चर्तीकला महापुरुषले केहीबेर नियाले । महापुरुषले आफ्नो अञ्जुलीमा बिच्छीलाई नदीबाट उठाउँदै पाखामा राखिदिने कोसिस गर्दैगर्दा बिच्छीले उनको हातमा टोकिदियो । बिच्छीको टोकाइबाट रन्थनिँदा महापुरुषको अञ्जुली खुल्न पुग्यो । बिच्छी फेरि अञ्जुलीबाट नदीमा खस्यो । यो प्रक्रिया केहीबेर चलिरह्यो । बिच्छी र महापुरुषको गतिविधि नियालिरहेका एक अपरिचित युवकले महापुरुषसँग प्रश्न गरे, ‘हजुरले के गर्नुभएको ? बिच्छीले पटक–पटक टोक्दा पनि किन पाखामा राख्ने कोसिस जारी राख्नुभएको ?’ महापुरुषले अपरिचित युवकलाई जवाफ दिए, ‘म महापुरुष हुँ । हामीहरूको काम नै दया र मद्दत गर्नु हो । मेरो कर्तव्य बिच्छीलाई बचाउनु हो । अनि बिच्छीको प्रवृत्ति टोक्नु । जब बिच्छी आफूलाई बचाउने मानिसलाई टोक्दै आफ्नो प्रवृत्ति त्याग्न सक्दैन भने म त महापुरुष हुँ । कसरी दया र धर्म गर्ने प्रवृत्ति त्याग्न सक्छु ? बिच्छी आफ्नो काम गर्दै गर्छ, म आफ्नो काम ।’

माथिको नीतिकथा नेपाली लोकतन्त्रसँग ठ्क्याकै मेल खान्छ । पटक–पटक गल्ती गर्दै लोकतन्त्रलाई बदनाम गर्ने राजनीतिक नेतृत्व र सरकारको प्रवृत्तिले जनता चेपुवामा परिरहेको सर्वविदितै छ । राजनीतिक रूपले टाट पल्टिएको सरकारको कथित अलोकतान्त्रिक प्रवृत्तिलाई साथ नदिने, तर संरक्षित गर्ने र माफी दिने घटनाले नेपाली लोकतन्त्र दिन–प्रतिदिन फस्दै छ । समग्रमा नेपाली जनता र सत्ताको गतिविधि महापुरुष र बिच्छीकै जस्तो भएको प्रस्टै देखिन्छ ।

निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्थाले भिœयाएका सबै किसिमका खराबीलाई समाप्त गर्दै पारदर्शी, जवाफदेही र लोकतान्त्रिक तरिकाले नेपाल निर्माण गर्ने नेपाली जनताको चाहनाले ०४६ सालमा प्रजातन्त्रको निम्ति बलिदानी दिन तयार हुँदै जनता सडकमा आउन तयार भएका हुन् । जनताको चाहनालाई कर्कलाको पानी बनाइदिने तत्कालीन सत्तापक्ष नेपाली काङ्ग्रेससँग देश बनाउने कुनै एजेन्डा नहुनु र प्रमुख प्रतिपक्षी एमालेसँग धैर्य र प्रजातान्त्रिक संस्कार नहुनु नै देशी–विदेशी शक्ति र दरबारिया शक्तिको निम्ति अस्थीरताको जमिन मिलेकोमा सबै जानकार छन् ।

जब देश बनाउने एजेन्डा हुँदैन तब आफू बन्ने नयाँ सिद्धान्तअनुसार भौतिक सुखसुविधा र सम्पत्तितिर आकर्षित हुनुको विकल्प थिएन । फलस्वरूप पञ्चायती व्यवस्थामा भ्यागुताको जीवन बिताउन बाध्य नेताहरू प्रजातन्त्रमा सर्प बन्दै प्रजातन्त्रलाई भ्यागुता बनाउने मार्गतिर अग्रसर हुन पुगे । नातावाद, कृपावाद, गुटवाद हुँदै पोस्टपेड वादमार्फत अगाडि बढ्दा सच्चा र इमानदार मानिस राजनीतिबाट किनारा लाग्दै गए । पारदर्शिता, जवाफदेहिता र कार्यकुशलतालाई मुसाका सिङ बनाउनेहरूको कारण माओवादी ध्वंश मौलाउन पुग्यो ।

प्रजातान्त्रिक नेताहरूको धमिलिएको छवि र माओवादीको रुमानी सपनाको चेपुवामा प्रजातन्त्रका दुश्मनहरूले फँणा फैलाउनेबित्तिकै प्रजातन्त्रको हत्या हुनु स्वाभाविक भइहाल्यो । शाही सत्ताको बन्द समाजले उकुसमुकुस जनतासँग भविष्यमा गल्ती नदोहो¥याउने तत्कालीन नेताहरूको प्रतिबद्धताको कारण जनता सडकमा आउन राजी हुँदा ०६२÷६३ मा लोकतन्त्र पुनस्र्थापित हुन पुग्यो ।

विश्वकै उत्कृष्ट संविधान बनाएको डङ्का पिट्ने राजनीतिक बिच्छीहरूको क्रियाकलाप हेर्दा संसारकै घृणित लोकतन्त्रको अभ्यास गर्न मस्त छन् । आफ्नो अस्तित्व आफ्नै कारणले धुमिल र नामेट बनाउने सत्ताका भोकाहरूबाट संविधान र लोकतन्त्रको अनुहार चम्किन्छ भन्नु बालुवा पेलेर तेल निकालेजस्तै हो । फास्ट ट्रयाक, निजगढ विमानस्थल, चीनसँग रेल सम्झौतालगायत नेपालको दीर्घकालीन विकाससँग सम्बन्धित आयोजनाले उनीहरूको मन तड्पिँदैन । संविधान कार्यान्वयन केवल सत्ताप्राप्तिको खेल सम्झने वर्तमान सत्तासाझेदार दलहरूले जानेकै ठगी हो भनेजस्तो दाहाल सरकारको काम देख्दा लोकतन्त्रको आयु घट्दै छ भन्ने मानिसको सङ्ख्या बढ्दै छ ।

अनेकौँ हन्डर–ठक्कर खाएर सुध्रे भनेका लोकतान्त्रिक बिच्छीहरूले मौका मिल्नेबित्तिकै आफ्नो असलीयत देखाइहाले । समाज र देशको हितलाई तिलाञ्जली दिएका राजनीतिक पदाधिकारीहरू प्राचीनकालकै शासन प्रणाली र व्यवहारतिर ढल्कँदै गरेको कारण लोकतन्त्र लाजमर्दो स्थितिबाट गुज्रँदै छ । कति नै खाँदा पनि नअघाउने द्रव्यपिचासहरू देशको तमाम तह, क्षेत्र, निकायलाई आफ्नो भर्ती केन्द्र बनाउने आधार प्रिपेड (अग्रिम भुक्तानी) लाई बनाउँदै छन् भन्ने पछिल्लो कडी राजदूत सिफारिस हेरे पुगिहाल्छ ।

व्यापार गर्नकै निम्ति राजदूत बन्न तयार आशा लामा, शर्मिला पराजुली र रमेश कोइरालाजस्ता व्यवसायी लोकतन्त्रमा स्वीकारयोग्य हुने आधार योग्यता र क्षमता कम प्रिपेड ज्यादाको गन्ध आउँदै गर्दा उनीहरूबाट भविष्यमा लोकतन्त्रले के प्राप्त गर्ला ? साथै नेपाल सरकारको प्रतिनिधि बन्दै नेपालको शिर कसरी उचा राख्लान् ? सवाल गम्भीर छ ।

जीवनभर प्रजातन्त्र र देश विकासको एकसूत्रीय नारामा बाँचेका योग्य र सक्षम महानुभावलाई लत्याउँदै म्यानपावर व्यवसायीहरूलाई राजदूत बनाउनैपर्ने त्यस्तो के बाध्यता आइलाग्यो ? कुन त्यस्तो अदृश्य तागत छ जसले सत्तामा बस्नेहरूको आँखा र दिमागको ज्योति खाइदिन्छ ? नेपाली लोकतन्त्रको नाङ्गो रूप हेर्न धेरै टाढा जानैपर्दैन । कुर्सीका निम्ति इज्जतको धोती फुस्काउन तयार शीर्ष नेताहरूको हविगत हेर्दा पाखुरा र दिमागको प्रयोग गर्दै नेता रिझाउँदा पुरस्कारस्वरूप मन्त्री पद नै प्राप्त गरेको इतिहास झलनाथका अर्थराज्यमन्त्री ल्यारक्याल लामा हुन् कि सुशील सरकारका एमाले मन्त्री हेरे प्रस्ट हुन्छ । नेताको खल्तीबाट निस्कने स्तरहीन मन्त्रीले पार्टी राजनीति बुझ्दै बुझ्दैनन् । सत्तामा पुग्ने र सत्ताबाट आफ्नो अदृश्य संसार चलाउने अभिलाषाले गर्दा वर्तमान राजनीतिमा बिच्छववाद हाबी हुँदै छ भन्न सकिन्छ ।

एक सर्वेक्षणअनुसार दक्षिण एसियाको पुरानो लोकतान्त्रिक देश भारतको २९ राज्य र दुई केन्द्रशासित प्रदेशमा कुल ६०९ मन्त्रीमध्ये २१० जनामाथि आपराधिक मुद्दा चलिरहेको तथ्यले नेपाली लोकतन्त्रलाई उतैतिर आकर्षित नगर्ला भन्ने स्थिति नै देखिएन । लोकतन्त्रको ठेकेदार पार्टीहरू नै तदर्थवाद, अर्थवाद हुँदै अग्रिम भुक्तानीवादको भरमार प्रयोग गर्दै जनताको नजरमा दिन प्रतिदिन गिर्दै जाँदा लोकतन्त्र कसरी बाँच्न सक्छ ? राजनीतिमा व्याप्त अपराध एवम् भ्रष्टाचारले राष्ट्र ब्ल्याक होलतर्फ उन्मुख गराउने राजनीतिक शीर्ष नेतृत्वले जानी–जानी लोकतन्त्रलाई बदनाम गर्नुको भित्री मनसाय झनै खतरनाक देखिन्छ ।

वर्तमान नेपाली लोकतन्त्र स्वार्थ समूहहरूको घेराबन्दीमा परेको कारण नेताहरू बदनाम बन्दै जाने र सीमित भुइँफुट्टा वर्गले राजनीतिमा कमान्ड राख्ने स्थिति सिर्जना गरिँदै छ । पार्टीहरूको सत्ताप्राप्ति राजनीतिको दुश्चक्रमा सम्पूर्ण नाजायज क्रियाकलापलाई स्वीकार गर्ने राजनीतिक शीर्ष नेताहरू अनैतिकताको दलदलमा फस्दै गइरहेको तथ्यहरू मिडियामा आउनु लोकतन्त्रको निम्ति शुभसङ्केत कदापि हुँदै होइन । सत्तामा एकल प्रभाव जमाउने मनसायले शुभलाभको राजनीतिले निम्त्याएको दुर्गन्धित क्रियाकलापले लोकतन्त्र मृत्युशय्यातिर लम्कँदै छ भन्न सकिन्छ ।
वर्तमान राजनीतिमा पैसाको निम्ति आफ्ना आदर्श र सिद्धान्तलाई खुसी–खुसी कुर्बानी दिन तयार नेताहरूले सामाजिक उत्थान, राजनीतिको निर्मलीकरण गर्छन् भन्नु औँसीको रातमा चन्द्रमा खोज्नु भनेजस्तै हो । लोकतन्त्रको नाममा खरिद–बिक्रीमार्फत गरिने तमाम अपराधपूर्ण राजनीतिक निर्णयहरूले राष्ट्रलाई विघटनतिर उन्मुख गराउँदै छ भन्न कुनै किताब पढ्नैपर्दैन ।

विश्वकै उत्कृष्ट संविधान बनाएको डङ्का पिट्ने राजनीतिक बिच्छीहरूको क्रियाकलाप हेर्दा संसारकै घृणित लोकतन्त्रको अभ्यास गर्न मस्त छन् । आफ्नो अस्तित्व आफ्नै कारणले धुमिल र नामेट बनाउने सत्ताका भोकाहरूबाट संविधान र लोकतन्त्रको अनुहार चम्किन्छ भन्नु बालुवा पेलेर तेल निकालेजस्तै हो । फास्ट ट्रयाक, निजगढ विमानस्थल, चीनसँग रेल सम्झौतालगायत नेपालको दीर्घकालीन विकाससँग सम्बन्धित आयोजनाले उनीहरूको मन तड्पिँदैन । संविधान कार्यान्वयन केवल सत्ताप्राप्तिको खेल सम्झने वर्तमान सत्तासाझेदार दलहरूले जानेकै ठगी हो भनेजस्तो दाहाल सरकारको काम देख्दा लोकतन्त्रको आयु घट्दै छ भन्ने मानिसको सङ्ख्या बढ्दै छ ।

निर्दोषजति डराई–डराई बाँच्नुपर्ने, अपराधीजति असनको साँढेजस्तो छाडा हिँड्ने नेपाली लोकतन्त्रको आमप्रवृत्ति नै भइसकेको छ । लोकतन्त्रका उत्पादनहरू मुसामन्त्री, बैंककमन्त्री, पर्खालमन्त्री, सचिव थुनुवामन्त्री, कुर्चीफोरमन्त्री हुँदै क्यान्टोनमेन्ट काण्ड पचाउने प्रधानमन्त्री नै भोगिसकेको र भोगिरहेको सर्वविदितै छ । हरेक गडबडीपछि बन्ने आयोगले डामेका साँढेहरू झनै पुरस्कृत भइरहेको नेपाली लोकतन्त्र कुन स्थितिमा छ भन्नै परेन । भर्खरै सम्पन्न भएको स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको चुनावमा नेपाली लोकत्रन्त्रको भविष्य बोकेका शिक्षित युवाहो गतिविधि तालाबन्दी, आगजनी र गुन्डागर्दी हेर्दा आशाका किरण कहीँकतै नभेटिनु बिच्छीवाद मौलाइरहेको प्रमाण होइन र ?

दोस्तोवस्कीको भनाइ ‘सुन्दरताले नै अन्ततः यो दुनियाँलाई बचाउँछ’ भन्ने सोचलाई आत्मसात् गर्ने जनताको मनले गर्दा नै नेपाली लोकतन्त्रले अनेकौँ अनुपयुक्त निर्णय सहन बाध्य भएका छन् । वर्तमान लोकतन्त्रमा जनताको छाला मोटो भइसकेको प्रमाण जनताले अस्वीकार गरेका अनुहारहरूलाई शीर्ष नेताहरूबाट जबर्जस्ती थोपर्दा पनि स्वीकार गर्नु हो भन्ने मान्न सकिन्छ । तर्क र तथ्य मरेको वर्तमान मिडियाबाजीले सर्वसाधारण मानिसमा असत्य पस्कँदै भ्रमको खेती गरिरहेको समयमा सत्यको नजिक पुग्न झन् कठिन बनाइँदै छ । पैसा र शक्तिको निम्ति जस्तोसुकै कुकर्म गर्न पछि नपर्ने वर्तमान सत्ताका राजनीतिक बिच्छीहरूले पटक–पटक जनतालाई टोकिरहनेछन् । जनता भने महापुरुषकै शैलीमा माफी दिइरहने नेपाली लोकतन्त्र धन्य छ ।
संसारकै लोकतन्त्रले सधैँ सर्वस्वीकार्यतासँग नजिक रहने कोसिसलाई आत्मसात् गर्दछ । बिडम्वना नै मान्नुपर्छ, नेपाली लोकतन्त्र जात, क्षेत्र, लिङ्ग, धर्मबाट माथि उठ्नै सकेन । देशका सम्मानित संस्था अदालत होस् कि पुलिस प्रशासन, केवल राजनीतिक पार्टी र शीर्ष नेताको स्वार्थकै घेरामा अल्झिरहँदा लोकतन्त्र मृत्युशय्यामा पुग्दै गरेको प्रस्ट छ ।

तमाम विकृति र विसङ्गतिको वर्तमान स्थिति हेर्दा दिल्लीका मुख्यमन्त्री केजरीलालले आफ्नो पदको शपथ लिँदै गर्दा जनतालाई जगाउँदै भनेका कुरा नेपाली जनताको निम्ति मननीय हुन जाने देखिन्छ । अबबाट तपाईंहरू मतदाता होइन नागरिक बन्नुस् । आफँैले चुनेको सरकारप्रति कडा हुनुस् । कसैको भक्त नबन्नुस् । तटस्थ हुनुस् । किनकि भक्त वा फ्यानहरू लोकतन्त्रको नयाँ गुण्डा हुन् जो विरोध र असहमतिको आवाजलाई दबाउने खेलको साझेदार बन्द छन् ।

सत्तामा बस्दै जे पनि गर्ने सत्ताधीशहरू र चुनावदेखि डराउने नेपालका राजनीतिक दलहरूलाई केजरीलालकै शैलीमा नागरिकले हस्तक्षेप गर्न सके नेपाली लोकतन्त्र मृत्युशय्याबाट उठ्थ्यो कि ?!