– दीपेन्द पाण्डे

असोज १७ गते मंगलबार बाबुरामलाई साक्षी राखेर ओली र प्रचण्डले एक अर्कालाई थाङ्नामा सुताए । काङ्ग्रेससँग सत्ता यात्रालाई जारी राख्दै एमालेको भान्सामा प्रवेश गर्ने प्रचण्ड–कदमले हैरान देउवा, सर्वसाधारण जनता, राजनैतिक कार्यकर्ता र विश्लेषकहरूको दिमाग सेलाउनुको साटो दिन–प्रतिदिन बढ्दैछ । बहुमत मतदाताको वाम रुझानको बाबजुद खोलिएका विभिन्न नामको नाङ्ले पसलको फाइदा लिँदै आइरहेको काङ्ग्रेस पार्टी साठी–चालिसको वाम धरापमा पर्न पुगेको महशुस गरिँदैछ । संधैभरी टुट, फुट, गुट, आरोप, प्रत्यारोप, गालीको वर्षालाई गायत्रीमन्त्र नै मान्ने नेपाली वामपार्टीहरू प्रचण्ड जस्तो अस्थीर नेतालाई साथ लिँदै अप्रत्याशित, अकल्पनिय र रहस्यमयी ढंगबाट सत्ता राजनीति गर्न तयार भएको घटनाले राजनैतिक ध्रुवीकरण र अनेक शंकाले एकसाथ जन्म लिँदैछ ।

पञ्चायतको पतनसँगै करिब हजारभन्दा माथि सभासद सयभन्दा माथि वामपन्थी मन्त्री, ६ जना प्रधानमन्त्री बन्दा पनि नेपाली जनताले कुनै परिवर्तनको महशुस गर्न नपाएको नेपालको वामपन्थी आन्दोलन अकस्मात समाजवादी क्रान्ति गर्ने नाममा एक हुन पुगेको खबरले दुविधामा पुगेको वामपन्थी कार्यकर्ता उचित र सही जवाफ खोतल्ने प्रयास गर्दैछन् । नेपालका वामहरूको असली तागत बुझेका देशी विदेशी शक्तिहरू वामपन्थी एकताको नाममा प्राप्त गर्ने शक्तिको फाइदा घाटाको लेखाजोखा गर्न तल्लीन छन् । भू–राजनीति र विश्व पुँजीवादी खेमाले बहुतै नजिकबाट नियालिरहेको वर्तमान घटनाको कम्पनको मापन पत्ता लगाउने कोशिश पनि उत्तिकै रफ्तारमा भैरहेको पाइन्छ ।

हिजोको दिनमा गाउँ–गाउँबाट उठ, बस्ती–बस्तीबाट उठ, यो देशको मुहार फेर्नलाई उठ भन्ने गीतबाट जागेको नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन पछिल्लो समय भट्टी–भट्टीबाट उठ, पार्टी प्यालेसबाट उठ, नेताको मुहार फेर्नलाई उठ भन्ने अवस्थामा पु¥याइएको पाइन्छ । ढिकुरपोखरीमा जन्मेका क्रान्तिकारीदेखि पुर्खौली झुपडी किन्ने मदन भण्डारीको चेलासमेत ब्यक्तिगत सम्पत्ति आर्जन गर्न मरिहत्ते गरिरहेको अवस्थामा आफ्नो राजनैतिक भविष्य सुरक्षित राख्न गरिएको नयाँ कदमलाई पनि क्रान्ति मान्नपर्ने दुर्भाग्यपुर्ण अवस्थामा नेपालको वामपन्थी आन्दोल्न पुगेको स्वीकार गर्नै पर्दछ । आफ्नो विशेषताले भन्दा काङ्ग्रेसको कमजोरीको कारण जनताको मन–मस्तिष्कमा स्थान जमाउन सफल वामहरूबाट सुन्दर भविष्यको कल्पना गर्नेहरू कहिलेसम्म उत्साहित हुन पाउने हुन्, कुर्नैपर्ने देखिन्छ ।

विगतमा सम्पन्न भएका निर्वाचनहरूको नतिजा र भर्खरै सम्पन्न स्थानीय निर्वाचनको परिणामले देखाएको मतादेश अनुसार एमाले र माओवादी केन्द्र मिल्न जाँदा भविष्यको नेपाल वामपन्थीमय हुने एमाले माओवादी केन्द्रको निचोड रहेको पाइन्छ । ततपश्चात देश समाजवादी क्रान्तितर्फ उन्मुख हुने लोकतान्त्रीक गठबन्धनको धारणाले नेपाली राजनीति नयाँ ढंगले तरङ्गीत हुन पुगेको छ । निर्वाचनपूर्व सिट संख्या बाँड्दै गठबन्धन गर्ने र निर्वाचनपश्चात एकता नै गर्ने एमाले–माके उदघोषपछि देखिएको काङ्ग्रेसी छटपटीले वाम गठबन्धनलाई लोकतन्त्रविरुद्धको कार्य देख्न पुगेको पाइन्छ । अकस्मात आइलागेको नयाँ समस्याबाट पार पाउन बाध्यात्मक रुपले बनाइएको भ्यागुताको धार्नी पुऱ्याउने लोकतान्त्रीक गठबन्धन काङ्ग्रेस पार्टीको निम्ति केवल मनको सन्तोष मान्नेहरू काफी भेटिन्छन् । पुँजीवादी दुनियाँले देख्न पनि नसक्ने नेपाली वामपन्थी आगमनलाई रोक्ने हतियार केवल अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग मात्र देख्न पुग्दा नेपालमा लोकतन्त्र खतरा भन्ने हौवाबाजी त्यसै रणनीतिअनुरुप चालिएको वाम विश्लेषकहरूको बुझाई रहिआएको छ ।

सामान्य आलुप्याज समेत आयत गर्ने कृषिप्रधान देश नेपाल रेमिट्यान्सबाट चलेको नदेख्नेहरू, ढिकुरपोखरीदेखि लाजिम्पाट दरबारको यात्रा गर्ने र चौध वर्ष जेल बस्दै आएको सामान्य किसानको छोरो समेत बालकोट दरबार पुगेको आँखा चिम्लँदै अब नेपालमा समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गरिनेछ भन्ने हौवाभित्र काङ्ग्रेसको डर र वामपन्थीको असली चरित्र विश्लेषण गरेको पाइँदैन । वामपन्थीहरूबाट गरिने शाब्दिक खेती र काङ्ग्रेस पार्टीले गर्ने झुटको खेती हेर्दै गर्दा के नेपालको सत्ता मतपत्रमार्फत कब्जामा पर्न लागेकै हो त ? माथिबाट कब्जा गर्ने वामएकता सफल होला त ? हजारौँ नेताको ब्यवस्थापन गर्दै मतपत्रको माध्यमबाट वैधानिक सत्ता कब्जा गर्दै समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्लान् त ? काङ्ग्रेसले देखेजस्तै भविष्यको नेपाल फिडेल क्याष्ट्रोको क्युबा बन्छ कि विश्व पुँजीवादले देखी नसहने कम्युनिष्ट झन्डा समाप्त पारिएको चमारोको निकारागुवा बन्ला ? रोचक विषयले जन्म लिएको अवस्थामा वर्तमान राजनीतिले क्युवा र निकारागुवाको कहानी उत्सुकतापूर्वक पढ्ने जमर्को गर्दैछ ।

क्याष्ट्रोको क्युबा :
विश्वको सर्वशक्तिमान देश अमेरिका र विश्व पुँजीबादी दुनियासंग पौंठेजोरी खेल्ने क्युबाको तागत भनेको क्युबाली क्रान्तिका नायक फिडेल क्याष्ट्रो थिए । विश्व पुँजीवादले ढाल्न नसकेको क्युबाली नेता फिडेल र समाजबादी शासन विश्व कम्युनिष्टको निम्ति क्रान्तिको प्रतिक बनिरहेको छ । अमेरिकी सत्ताको लाखौँ अवरोधको बाबजुद जिवित क्युबाको क्यास्ट्रो शासनको प्रभाव ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकामा अत्यधिक पऱ्यो भने बाँकी दुनियाँमा समेत कुनै न कुनै प्रभाव छाड्न सफल भैरहेको पाइन्छ ।

क्याष्ट्रोले आफ्नै नेतृत्वमा क्रान्ति सफल पार्दै १९५९ मा क्युबाको सत्ता हातमा लिन सफल भए । सोभियत सत्तासंग राम्रो सम्बन्ध स्थापित गर्दै अमेरिकाको टाउको दुखाउन सफल क्यास्ट्रोलाई मार्ने सिआइएको प्रयास करीब दर्जनपटक असफल बनाउँदै अटुट रुपले ४९ वर्ष शासन गरे । आफ्नो कार्यकालमा १० वटा अमेरिकी राष्ट्रपति फेर्न सफल फिडेल अमेरिकाको आर्थिक नाकाबन्दीबीच सोभियत रुसलाई चिनी र सिगार बेच्दै आफ्नो समाजवादी सत्ता जोगाउन सफल भए । आफ्नो भाषणले सारा दुनियाँलाई सम्मोहन गर्न सक्ने खुबीले भरिपुर्ण क्यास्ट्रोले क्रान्तिको दौरान अर्जेन्टिनामा जन्मिएका क्रान्तिकारी साथी अर्नेस्टो चे ग्वेभेराको दरिलो साथ पाउँदा २ जनवरी १९५९ मा बाटिस्टा सरकारलाई अपदस्थ गर्न सफलता पाए । क्यास्ट्रोले क्युवामा स्वास्थ्य, शिक्षा र कृषिमा अथाह प्रगति गर्दै संसारलाई देखाउन सफल भए । ३१ जुलाई २००६ मा स्वास्थ्यको कारण अल्पकालिन सत्ता आफ्ना भाइ राहुललाई हस्तान्तरण गरे भने २००८ पछि राष्ट्रपति र सेनाको कमान्डर इन चिफको जिम्मेदारी त्याग्दै भाइ राहुललाई पुर्ण रुपमा सत्ता सुम्पिए ।

चमारोको निकारागुवा :
शीतयुद्धको आखिरी समयमा अमेरिकी राष्ट्रपति जिमी कार्टर, इरान गेट काण्ड र इरान बन्धक प्रकरणले चर्चित कोन्ट्रा र निकारागुवालाई विश्वमाझ चर्चित बनायो । सान्डानिस्टा क्रान्तिपछि सन् १९८४ मा सम्पन्न निकारागुवाको आम निर्वाचनमार्फत लोकप्रिय मतका साथ जनताबाट निर्वचित राष्ट्रपति डेनियल ओर्टेगा समाजवादी क्रान्ति गर्न तम्सिए । आन्दोलनको मर्म र निर्वाचन ताका गरिएको प्रतिबद्धताअनुरुप सान्डानिस्टा सरकारले समाजबादी योजना थालेपछि प्रतिक्रान्तिकारीहरू जुर्मुराउन थाले । सान्डानिस्टा सरकारलाई जसरि भएपनि अपदस्त गर्ने एक मात्र उद्देश्य साथ छिमेकी देश होण्डुरसमा बेशक्याम्प बनाउँदै सिआइएले कोन्ट्रा गुरिल्लामार्फत संघर्ष सुरु गरायो । मिडियाको तागतलाई राम्रोसंग बुझेको अमेरिकी सिआइएले लोकप्रिय छबीले सुसञ्जित भ्वाइलेतो चमारोलाई जनतामाझ उभ्याउँदै ‘ला प्रेस्ता’ नामक चर्चित पत्रिकामार्फत मनोयुद्ध छेडियो । तात्कालीन समाजमा उपस्थीत बौद्धिकहरू जान अन्जानमै मनोयुद्धको सच्चा सिपाही बन्न पुगे । फलस्वरुप अनेकौं बुद्धिजिबीहरूलाई बिकासवादी, मानव अधिकारवादी र ब्यबसायीको आवरणमा सजाइयो । सोभियत रुस र क्युवाको समर्थनको बाबजुद सिआइएकै योजना मुताबिक डेनियल ओर्टेगा सरकारलाई अपदस्त गर्दै भ्वाइलेतो चमारोलाई सत्तामा पुऱ्याइयो । वर्तमान नेपालको राजनैतिक शक्तिसन्तुलन र भू–राजनीतिको रणनीतिलाई आँखा चिम्लदै लोकप्रिय मतको आधारमा समाजवादी क्रान्ति गर्ने मनसुवा साथ सुरु गरिएको वाम सहकार्यले डेनियल ओर्टेगाको नियति दोहोरिँदैछ भन्नेहरूको तर्कलाई बेवास्ता गर्न नेपाली राजनीतिले इजाजत पाइसकेको देखिँदैन ।

अन्तमा, सिद्धान्त छोड्दा दुब्लाएको काङ्ग्रेस र मोटाएको वामपन्थीहरूको असली अनुहार सत्ता राजनीतिको कारण पढ्नेहरू फेला पर्दैनन् । बीपीकालीन सिद्धान्तलाई बोक्न नसक्ने काङ्ग्रेस र माक्र्सवाद, लेनिनवादको फर्मुलामा एक कदम अगाडि बढ्न नसक्ने नेपालको वाम राजनीति केवल डर र सपनाको खेतीमै रमाउने निश्चित देखीदैछ । धनी झन् धनी हुने, गरीब झन् गरीब हुने ब्यबस्था ल्याउनको निम्ति कसैले राजनीति गर्नै पर्दैन । केवल शोषण जारी राखे पुग्छ । अनेक आन्दोलनको नाममा सडक तताउने नेपालको वामपन्थीहरू जनजिविका, महँगी नियन्त्रणको निम्ति कहिल्यै कुर्सी भाँचेनन् । कम्युनिष्टको नाममा लार्केल लामा, कृपासुर शेर्पा जस्ता प्रतीनीधि पात्रहरू मन्त्री बनाइन्छन् । सभासदको रुपमा राज्यलक्ष्मी गोल्छा, विनोद चौधरीलाई वामपन्थी मान्नुपर्ने बाध्यताले नेपाली वामपन्थीहरूको वास्तविक अनुहार जबजको मेकअपले कसरी छोपिन सक्थ्यो र ?

संसदीय राजनीतिको दुर्गन्धीत पोखरीमा चुर्लुम्म डुबेको एमाले समाजवादी क्रान्ति गर्न दाङदेखि मनाङसम्म रातो टिका लगाउन पुगेको घटना कुर्सीमोहको उपज हैन भन्ने तागत ओलीले कसरी जुटाउलान् ? रोचक लाग्दैछ । हिंसालाई अस्वीकार गर्ने, आफ्नै राजनैतिक पार्टी एमालेको झापा विद्रोहलाई उग्रवामपन्थी भडकाव भन्ने, आफूलाई जबजको सच्चा उत्तराधिकारी मान्ने, सिमित घेराबन्दीमा आत्मकेन्द्रीत रुपले चल्ने ओली गत स्थानिय निर्वाचनको अन्तिम नतिजापछि प्रचण्डको जनयुद्धलाई चालिस प्रतिशत मान्न तयार हुनुको कारण देउवा काङ्ग्रेसको अल्पकालिन सोचको उपज मान्नु जायज देखिन्छ । सत्ता, शक्ति र पैसाको निम्ति जुनसुकै घाटको पानी पिउन तयार प्रचण्डको कमजोरीलाई राम्रोसंग चिनेको ओलीले ऐनमौकामा खेलेको जुवा मतपत्रमार्फत वैधानिक कुर्सी कब्जाको निम्ति हो भन्न सजिलै सकिन्छ । क्याष्ट्रोको दिमागले फेला पारेको चे र ओलीको स्वार्थले मिलाएको प्रचण्डमार्फत समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गरिनेछ भन्ने मान्नु केवल शब्दहरू खेरफाल्नु मानिने छ ।

पशुपति, राष्ट्रपति र सेनापतिको कटु अनुभव बटुलेका प्रचण्ड र चीनसंग पारबहन सन्धी गर्नासाथ सडक आइपुगेको ओलीबाट भविष्यमा कुनै अप्रिय कदम चालिन्छन् भन्ने इजाजत कम्तीमा सत्ता राजनीति बुझेको मानिसले गर्दैन । क्युवाको क्रान्ति र क्यास्ट्रो शासनको प्रभाब नेपाली वाम नेतामा हुनुलाई जायज नै मान्ने हो भने ओली र प्रचण्डको विगत र बर्तमानले न त क्यास्ट्रो बन्ने इजाजत दिन्छ न कि ओर्टेगा । निकट भविष्यमा सम्पन्न हुने निर्वाचन मार्फत वाम गठबन्धनले अनुपयुक्त शक्ति प्राप्त गरेमा सन्तुलित विदेश नीति कायम राख्न हम्मे पर्नेछ । तत्पश्चात समाजवादी क्रान्ति गर्ने नाममा संविधानमाथि छेडखानी गरिए नेपाली चमारो जन्माइने सम्भावना नकार्न सकिँदैन ।