इतिहास

✍ सुनिल उलक

डोटी जिल्लाको डुम्राकोटमा कुँवर नरध्वज शाहीको छोराको रुपमा १९६३ बैशाख १३ मा जन्मेका थिए डा. के.आई. सिंह । बाबुले शुरुमा कुँवर इन्द्रध्वज शाही नाम राखिदिए पनि पछि इन्द्रजित शाही हुँदै उनी कुँवर इन्द्रजित सिंह भए, तर उनको चर्चा भने डा. के.आई. सिंह नामले नै भयो ।

सानै उमेरमा भारतको लखिमपुर गएका केआई सिंह पढाइ सकिएपछि अंग्रेज सेनामा भर्ति भएका थिए, तर फेरि सेनाको जागीर छोडेर उनी होमियोप्याथी डाक्टर बनेका थिए । ब्यवसायको सिलसिलामा बर्मा गए । दोश्रो विश्व युद्धको समाप्तीपछि भारत फर्केर नेपाली सीमा नौटनवामा औषधी दुकान खोलेर बसे । यहीँ नै उनी होमियोप्याथिक डाक्टर बने ।

नौतनवा बसाइकै क्रममा नेपालीहरु बढी उपचारमा आउने हुँदा उनलाई नेपालसम्बन्धी ज्ञान पनि बढ्यो साथै नेपाली राजनीतिमा रुचि पनि जाग्यो । बिस्तारै राणाविरोधी गतिविधिमा लागेपछि राणा सरकारले उनलाई नेपाल प्रवेशमा रोक लगायो । यसैबीच राजा त्रिभुवनको दिल्ली पलायन भयो । भारतको सहभागितामा गोप्य रुपमा राणा, राजा र भारतको सम्झौता भयो । राजाको स्वदेशी फिर्तीपछि उनले खुलेरै दिल्ली सम्झौताको विरोध गर्न थाले ।

राणा शासनको समाप्तीपछि पनि मोहनशम्शेरलाई नै प्रधानमन्त्री बनाइँदा उनको चित्त बुझेको थिएन । प्रजातन्त्र घोषणाको भोलिपल्ट नै २००७ फागुन ८ गते दिउँसो ४ बजे उनले भैरहवामा आक्रमण गरे । यो आक्रमणमा नेपाली सेनाका पनि चार जनाको मृत्यु भयो । साथै के.आई. सिंहको समुहका ९ जना मारिए, ९ जना समातिए ।

यसको लगत्तै नेपाल सरकारले भारत सरकारलाई अनुरोध गरि भोलिपल्टै फागुन ९ गते उनि सहित ३५७ जना समातिए । भारत सरकारले उनलाई नेपालमा सुपुर्दगी गऱ्यो । यसपछि भैरहवा जेलमा रहेका उनि असार २७ मा जेल तोडेर भागे । २००८ साउन २५ मा समाइएका उनलाई भदौ २७ मा काठमाडौं पुऱ्याइयो । काठमाडौमा सिंहदरबारमा कैद राखियो भने अन्य सहयोगीहरुलाई श्रीमहल, नक्खु तथा सेन्ट्रल जेलमा राखियो ।

यता विद्यार्थी आन्दोलनको क्रममा कार्तिक २० गते चिनियाकाजीको सैनिकको गोलीबाट मृत्यु भएपछि गृहमन्त्रीको हैसियतमा बीपीमाथि दबाब सिर्जना भयो । अन्तत गृहमन्त्री बीपीले राजिनामा दिए । त्यसपछि मोहन शम्शेरको नेतृत्वको सरकार २००८ कार्तिक २६ गते ढल्यो । मंसिर १ गते मातृकाको नेतृत्वमा नयाँ सरकार बन्यो । माघ ४ मा रक्षा दलका विद्रोही मध्यका रामप्रसाद राई तथा अग्निप्रसाद खरेल समातिए । माघ ८ को राति रक्षा दलको सिंहदरबारमा रहेको ब्यारेकमा रहेको तीन बटालियनका २७०० जति रक्षा दलका सैनिकले विद्रोहको शुरुवात गरे ।

रक्षा दलले सबैभन्दा पहिले सिंहदरबारभित्र कैद भएका कैदीहरुलाई मुक्त गऱ्यो । कैदी मध्यका के.आई. सिंहलाई उनिहरुले अगुवाको रुपमा उभ्याए । रामप्रसाद राई एवं अग्नीप्रसाद खरेललाई पनि रिहा गराए । रक्षा दलले बिजुली अड्डा कब्जा गरेर राती उपत्यकालाई अन्धकार बनाइदिए । त्यसपछि आकाशवाणी र टेलिफोन पनि कब्जा गरेर सञ्चारबाट बन्देज गराइदिए । रातारात विद्रोहीहरुले ठिमीको गठ्ठाघर, सानो टुँडिखेलको जंगी अड्डा, तोपखाना, हतियार भण्डार, विमानस्थल, मुलुकी खाना तथा सिंहदरवारको सेक्रेटरियट पनि कब्जा गरिसकेका थिए । बिहान सम्ममा सबैजसो प्रमुख कार्यालय रक्षादलको नियन्त्रणमा आइसकेको थियो । धेरैजसो मन्त्री तथा प्रधानमन्त्री सुरक्षाको लागी राजदरबारमा शरण लिन पुगेका थिए ।

यसरी आफ्नो नियन्त्रणमा लिएको भए पनि रक्तपातपूर्ण हुन सक्ने सम्भावना देखेपछि दिउँसो २ बजे दरबारको प्रत्युत्तरको प्रतिक्षा नगरि के.आई. सिंह आफ्नो विश्वासिलो समुहको साथ सिंहदरबार दक्षिण ढोकाबाट चुपचाप निस्किए । उनले आत्मसमर्पण गरेनन् । सैनिकले उनको समुहमाथि कुनै आक्रमण गरेन । करिव १६-१७ घण्टामा नै विद्रोह समाप्त भयो । यस विद्रोहलाई पछि मातृका सरकारले अतिरञ्जित रुपमा प्रचारवाजी गरेर के.आई. सिंह गलत भएको प्रमाणित गर्न खोजे ।

यसरी सिंहदरबारबाट चुपचाप हिँडेका केआई सिंह सहितको समुह तिब्बतमा शरणार्थीको रुपमा रहेर साढे तीन वर्षपछि चीनियाँ सरकारको अनुरोधमा नेपालले उनलाई फिर्ता बोलाउन तैयार भयो । २०१२ भदौ २७ मा काठमाडौं आइपुग्दा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको अध्यक्षतामा स्वागत तथा सम्मान कार्यक्रमको आयोजना गरिएको थियो ।

चीनबाट ससम्मान स्वदेश फर्केको एक वर्षपछि २०१३ साल कार्तिक १० को संयुक्त प्रजातन्त्र पार्टी (युनाइटेड डेमोक्रेटिक पार्टी)को महाधिवेशनका लागि पार्टीका अध्यक्षको हैसियतले के.आई. सिंह पोखरा भ्रमणमा आइपुगेका थिए । पोखरामा भएको विशाल आमसभामा के.आई. सिंहले भाषण गरेका थिए । के.आई. सिंहका साथ लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, धर्मरत्न यमी तथा पूर्णबहादुर एमए पनि पोखरा आएका थिए । धर्मराज थापा यतैको हुँदा पोखरामा धर्मराज थापाको आतिथ्यतामा रहेका कारण उनको साथ बाटुलेचौरमा पनि पुगेका थिए । त्यहीँ बाटुलेचौरमा सानो कवि सम्मेलनको पनि आयोजना गरिएको थियो ।

सोही बसाइमा उनले पोखराबाट बाटुलेचौर जान सकस देखेर पुल बनाउन सहयोग गर्ने बचन दिएका थिए । पछि प्रधानमन्त्री बनेपछि केही आर्थिक सहयोगका साथ स्थानीयमा उत्साह थपेर सेतीमा पुल बनाइएको हुँदा सो पुलको नाम नै ‘केआई सिंह पुल’ राखिएको थियो । जुन अध्यावधि यही नामले प्रख्यात रहेको छ ।

यसरी उग्र स्वभावका के.आई. सिंहलाई २०१४ साउन ११ गते राजा महेन्द्रले प्रधानमन्त्रीमा मनोनित गराएका थिए । भारतीय दबाबमा रहेका राजा महेन्द्रले उग्र स्वभावका चीनियाँनिकटका यिनलाई प्रधानमन्त्री बनाएको अनुमान गर्न सकिन्छ । यिनको सरकारमा पशुपतिभक्त माथेमा तथा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा जस्ता ब्यक्ति मन्त्री बनेका थिए । जनताको लागि मन लगाएर सरकार चलाउँदै गरे तापनि राजाले कार्तिक २९ गते उनको सरकारलाई अपदस्त गराइ सरकारको जिम्मा आफ्नै हातमा लिए । केवल ११२ दिन सरकार चलाउन पाए पनि उनको चर्चा सबैभन्दा बढी हुन गएको देखिन्छ । शायद नेपालको इतिहासमा सबैभन्दा छोटो अवधीका प्रधानमन्त्री यिनै थिए । र, सिंहदरबार कब्जा गरेको हुँदा ‘एकदिने राजा’ पनि भन्ने गरिन्छ ।

पार्टीअध्यक्षका हैसियतले केआई सिंहले पोखरामा गरेको भाषण आजको राजनैतिक परिदृश्यमा महत्वपूर्ण हुन सक्छ :