असी वर्षीय सुशील कोइरालाले ‘ओल्ड इज गोल्ड’ भन्दै कांग्रेस सभापतिमा आफैँ उम्मेदवार बन्ने अग्रसरता लिनुभएपछि हालको संस्थापन पक्षभित्रै निराशा र अन्योल बढेको छ । कांग्रेसभित्र विचारक नेताका रूपमा समेत स्थापित उपसभापति रामचन्द्र पौडेलले सुशील कोइरालालाई यो साता पनि भेटी ‘पछि नहट्ने’ जानकारी गराउँदै सभापतिमा आफूलाई सहयोग गर्न आग्रह गर्नुभयो । कोइरालाले यसपटक पनि साथीहरूसँग सल्लाह गरेर मात्र निर्णय लिइने भनी पौडेललाई पन्छाउनुभयो । सभापतिको उम्मेदवार बन्ने तयारीका साथ राष्ट्रव्यापी अभियान चलाउँदै आउनुभएका पौडेल कार्यकर्तापङ्क्तिमा कोइरालाभन्दा निकै लोकप्रिय मानिनुहुन्छ । सुशील कोइरालाले लोभ नगरी पौडेललाई सभापतिको उम्मेदवार बनाएको अवस्थामा कोइरालाहरूको समेत हित–रक्षा हुने एकथरीको विश्लेषण छ । तर, यस्ता विश्लेषणहरूको कुनै पनि असर सुशील कोइरालामा देखिएको छैन । बाँचिन्जेल सभापति भइरहने र सभापति भएरै मर्ने दृढइच्छा कोइरालामा प्रकट भएको पाइएको छ । यसरी सुशीलले जिद्दी गरेपछि उहाँका समर्थकमध्ये केही वरिष्ठ नेता शेरबहादुर देउवालाई समर्थन गर्न पुगेका छन् भने केही कोइरालासँगै ‘सती जाने’ मानसिकतामा देखिएका छन् ।

रामचन्द्र पौडेललाई प्रधानमन्त्री बनाइदिने आश्वासनसहित संसदीय दलको नेता बनाउने र सभापतिमा पौडेलको समर्थन आफूलाई लिने योजनामा रहनुभएका कोइराला पौडेलको अडान र अभियानबाट केही झस्किनुभएको छ । त्यसैले पौडेललाई ‘डिस्करेज’ गर्न गिरिजाप्रसाद कोइरालाकी छोरी सुजाता जोस्टलाई सभापतिको उम्मेदवार बन्ने घोषणा गर्न सुशीलले लगाउनुभएको छ । श्रीमती जोस्टले विराटनगर पुगेर आफूले सभापतिमा उम्मेदवारी दिन लागेको घोषणा गर्नुभएको छ । त्यस्तै कोइरालाले गणेशमानपुत्र प्रकाशमानलाई पनि उचाल्नुभएको छ । सुशील कोइरालासँगको ‘समझदारी’पश्चात् प्रकाशमान सिंहले कांग्रेस नेताहरूको उच्चरस्तरीय बैठकमा आफू सभापति र डा. सशाङ्क कोइराला महामन्त्रीमा चुनाव लड्ने तयारीमा रहेको जानकारी गराउनुभएको छ ।

बीपीका छोरा सशाङ्क र गणेशमानजीका छोरा म मिलेर पार्टी चलाउँदा राम्रो हुने र त्यसको ‘मेसेज’ पनि राम्रो जाने भन्दै प्रकाशमानले उच्चस्तरीय बैठकमा ‘आफूहरू पिताजीहरूको बिरासद धान्न सक्षम हुने’ दाबी गर्नुभएको थियो । यसरी प्रकाशमान सिंहले पनि सुजाताले झैँ सभापतिमा दाबी गर्नुको पछाडि सुशील कोइरालाकै ‘डिजाइन’ भएको बुझिन्छ । हालको संस्थापनभित्रै सभापति पदका आकाङ्क्षीहरू धेरै रहेको देखाउने र रामचन्द्र पौडेलको उम्मेदवारीको उचाइ घटाइदिने योजनाअनुसार नै कोइरालाले गिरिजा र गणेशमानका सन्तानहरूलाई सभापतिमा उम्मेदवारी दिने घोषणा गर्न लगाउनुभएको बुझिएको छ । क्षेत्रीय अधिवेशन (माघ २२ गते) भइसकेपछि सुजाता र प्रकाशमानलाई देखाएर पौडेललाई पछि हटाउने, त्यसपछि प्रकाशमानलाई महामन्त्री या उपसभापतिमध्ये एक र सुजातालाई महामन्त्री बनाइदिने सर्तमा सभापतिको उम्मेदवार आफैँ बन्ने योजनामा कोइराला रहनुभएको छ । तर, कोइरालाको यस्तो योजनाबारे नेता पौडेल जानकार हुनुहुन्छ । आफूलाई रोक्नका लागि मात्र सुशीलले प्रकाशमान र सुजातालाई अघि सार्नुभएको हो भन्ने विश्वास पौडेललाई छ ।

त्यसैले यसपटक रामचन्द्र पौडेल कोइरालालाई मैदान खाली गरिदिएर सजिलै पछि हट्ने मनस्थितिमा हुननुहुन्न । समर्थकहरूको ठूलो हिस्साले पौडेललाई पछि नहट्न दबाब र सुझाव दिइरहेको छ । सुशील कोइरालाले उम्मेदवारी दिए पनि पौडेलसमेत उम्मेदवार बन्नुपर्छ भन्ने पौडेलका शुभचिन्तकहरूको भनाइ छ । कांग्रेसको विधानअनुसार सभापतिमा विजयी बन्न उम्मेदवार खसेको मतको कम्तीमा एकाउन्न प्रतिशत प्राप्त गर्नुपर्ने हुन्छ । पहिलो चरणको निर्वाचनमा कुनै उम्मेदवारले पनि एकाउन्न प्रतिशत मत हासिल गर्न नसकेको अवस्थामा पहिलो र दोस्रो हुने उम्मेदवारबीच दोस्रो चरणमा निर्वाचन हुने वैधानिक प्रावधान छ । हालको संस्थापन पक्षभित्र सुशील कोइरालाको लोकप्रियता खस्किएको र रामचन्द्र पौडेलप्रति सहानुभूति बढेकोले वरिष्ठ नेता शेरबहादुर देउवासँग पौडेलकै प्रतिस्पर्धा हुने विश्वास गरिएको छ । देउवासँगको प्रतिस्पर्धामा पौडेलले सुशील कोइरालाको भन्दा बढी मत प्राप्त गर्नुभएमा दोस्रो चरणको निर्वाचनमा देउवा र पौडेलबीच प्रतिस्पर्धा हुनेछ । पहिलो चरणमै देउवाले एकाउन्न प्रतिशत नघाउनुभएमा भने देउवा सभापति घोषित हुनुहुनेछ । त्यस्तो अवस्थामा पौडेल र कोइरालालाई समेत समेटेर पार्टीलाई एकताबद्ध गरी अघि बढाउने प्रतिबद्धता नेता देउवाले जाहेर गर्नुभएको छ ।

सुशील कोइराला रामचन्द्र पौडेललाई नछोडी आफैँ सभापतिको उम्मेदवार भएको अवस्थामा पार्टीमा सम्मानजनक भूमिकासहित संसदीय दलको नेता र प्रधानमन्त्री पद रामचन्द्र पौडेललाई दिन शेरबहादुर देउवा तयार हुनुभएको छ । तर, त्यसरी देउवाको साथ पाउन पौडेलले सभापति पदमा देउवालाई साथ दिनुपर्ने हुन्छ । सुशील कोइरालालाई पार्टीको सभापति र प्रधानमन्त्री बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नुभएका रामचन्द्र पौडेललाई सभापति र प्रधानमन्त्री बन्न सघाउने पक्षमा सुशील कोइराला देखिनुभएको छैन । आफूबाहेक अरूले देउवालाई ठेगाना लगाउन नसक्ने भन्दै सुशील कोइराला स्वस्थानी कथाका वृद्ध शिव शर्मा ब्राह्मणले सात वर्षीया गोमा ब्राह्मणीसँग विवाह गर्ने हठ गरेकै शैलीमा सभापतिको उम्मेदवार बन्ने जिद्दी गर्दै हुनुहुन्छ । सुशील कोइरालाले खसेको मतको पच्चीस प्रतिशत मात्र नघाउन सक्नुभयो उहाँले विजय नै हासिल गरेको मान्नुपर्ने अवस्था कांग्रेसमा पैदा भएको छ । बाह्रौँ महाधिवेशनमा सुशीलको लोकप्रियता उत्कर्षमा थियो, उहाँप्रति सहानुभूति राख्ने र राम्रो काम हुने विश्वास गर्नेहरूको जमात पनि ठूलो थियो, यसबाहेक नेपाली राजनीतिमा निर्णायक प्रभाव राख्ने स्वदेशी तथा विदेशी शक्तिकेन्द्रको साथ–सहयोग पनि कोइरालालाई नै थियो ।

तेह्रौँ महाधिवेशनसम्म आइपुग्दा सुशील कोइराला पूर्णत: ‘एक्स्पोज’ भइसक्नुभएको छ । उहाँप्रति सहानुभूति राख्ने मानिसको सङ्ख्या घटेर मृदुला कोइराला, मीनेन्द्र रिजाल, दिलेन्द्र बडू, दिलबहादुर घर्ती, महेश आचार्य र आनन्द ढुङ्गानासम्म मात्र सीमित हुन पुगेको छ । स्वदेशी तथा विदेशी शक्तिकेन्द्रहरू पनि यसपटक कोइरालाको पक्षमा छैनन् । सभापति र प्रधानमन्त्री दुवै भूमिकामा असफल भएको र पार्टीलाई सत्ताका सबै महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारीबाट पाखा लगाएकोले त्यसको उचित मूल्याङ्कन गर्दै सुशील कोइरालालाई पार्टी नेतृत्वबाट बिदा दिन आमकांग्रेसजन हतारिएका छन् । त्यसैले तेह्रौँ महाधिवेशनपश्चात् नेपाली कांग्रेस कोइरालाहरूको शासनबाट मुक्त हुने विश्वास गरिएको छ । देशभरि उत्पन्न सुशीलविरोधी लहरले यस तथ्यको पुष्टि गरेको छ ।